گهنبار ها ؛ جشن های آفرینش

«گهنبار»ها؛ جشن های آفرینش 



همچنین ببینید: گاهنبار ، جشن های فصلی و گهنبار ، گاهان بار ، جشن‌های ایرانی و زرتشتی در یک نگاه


«گاهان‌بار» یا «گهنبار»(در پهلوی: «گاسانبار»)؛ نام شش جشن، در شش گاه از سال ‌است. گهنبار از با شکوه و مهم‌ترین جشن‌های مردمی زرتشتیان است که هدف برجسته آن، باردادن یعنی بخشش و داد و دهش و ایجاد همبستگی و همازوری و پی بردن زرتشتیان از وضع یکدیگر در جامعه است. 
زرتشتیان در این جشن‌ها به ستایش اهورامزدا و سپاسگزاری از او برای داده ها و آفریده‌های نیک اش می‌‌پردازند. موبد آفرینگان گهنبار می‌‌خواند و بر توانگر و ناتوان، دارا و ندار بایسته است که در این آیین شرکت کنند.
خویشکاری هر زرتشتی این است که بخشی از درآمد خود را به داد و دهش و یاری به بینوایان کند. بنا بر این باور بسیاری از نیکوکاران زرتشتی پیش از درگذشت همه یا بخشی از دارایی خود را از به مانند زمین و باغ و آب و خانه و … وقف مراسم گهنبار و داد و دهش و یاری به دیگران می کنند. شش چهره گهنبار، گاه دادودهش است. 

پیشینه 
پیدایش گاهنبار را از روزگار پیشدادیان می دادند. نخستین بنیانگزار گهنبار، جمشید – شاه پیشدادی – دانسته شده است. گاهنبارها با پیشه دیرینه زندگی ایرانیان گره خورده است. گهنبارها با کشاورزی و دامداری و زندگی کشاورزی پیوند بنیادین دارند . گهنبار در آغاز جشن کشاورزی بوده است‌. هر کدام از گهنبارها‌، برابر با زمانی است که دگرگونی های بنیادین برای کشاورزان رخ می‌‌دهد و این دگرگونی ها با خود جشن و شادی می آورد‌. 

چیستی گهنبار و باورهای پیوسته به آن 

گهنبارها جشن بزرگداشت آفرینش هستند زیرا در استوره های زرتشتی جهان در هفت مرحله آفریده شده است. نخست آسمان، سپس آب‌، سوم زمین، چهارم گیاه، پنجم جانور، ششم انسان‌، هفتم آتش که همانا انرژی، نیرو و توان جنبش در هستی ست. شش گهنبار جشن پاسداشت این آفریده هاست و به همین سبب برخی دانشمندان نوروز را جشن آفرینش آتش و بزرگداشت آن می‌‌دانند. این آفرینش‌ها در تفسیر پهلوی و پازند و فارسی آفرینگان گهنبار نیز آمده است.

چگونگی برگزاری
در هر یک از شش گاهنبار، آیین های ویژه ای برپا می شود و مردم «میزد»‌ها (میهمانی‌ها) برگزار کنند و خورند و دهند تا «کرفه» (:ثواب) بسیار برند و گرنه «پادافره» (جزا)ی آن را کشند. جشن هر چهره گاهنبار پنج روز است که روز پنجم آن دیگر روزها والاتر است و جشن بزرگ به شمار می‌رود. نخست موبدان بخش هایی از اوستا ــ آفرین گهنبار ــ را می خواندند، آنگاه سفره عام می کشیدند و هر کس – از نادار و دارا – برسر سفره گهنبار می نشینند و از آن بهره می جویند. 
پیش از برآمدن آفتاب روز اول هر چهره از گاهان بار، موبدان به همراه دیگر مردم ، آیین «واژیشت» آن گهنبار را برگزار می کنند. چه توانگر و چه بی نوا همه درآن شرکت می کنند. آنهایی که خود نمی توانند خرج آن را بدهند، باید در آیینی که دیگران برپا می کنند و یا از درآمد موقوفات است شرکت کنند و از خوان گهنبار که در همه جا گسترده می شود بهره مند شوند.

آفرینگان گاهنبار

به خشنودی اهورامزدا، برزبان می آورم و می خوانم بهترین نیایش ها را. برزبان می آورم ازجان، با باوری نیک که مزدا پرست زرتشتی و دشمن همه بدی ها و پیرو آیین اهورایی می باشم. نیایش و آفرین می خوانم همه گاه ها و هنگام های روز و ماه و جشنهای سال (گهنبار) را که ردان وسروران هستند و با خشنودی ستایش می کنم، و این نیایش را به هنگام بامدادان می سرایم . نیایش می کنم و آفرین می خوانم بر همه گهنبارهای سال، هنگام هر جشنی که باشد ، به نام بر زبان می آورم و آیین های ویژه می گذارم. نیایش و آفرین خوانی می کنم برای گهنبار، میدیوزرم، میدیوشم، پیته شهیم، ایاسرم، میدیارم، همسپتمدم؛ که همه ردان و سروران هستند.
. بسرایید سرود بزرگی خداوند را و اهورامزدا را به نام بخوانید در یکتایی و بی همتایی پروردگار جهان ، اینچنین : بی گمان شهریاری زیبنده و سزاوار آن کس است که بهتر شهریاری کند، و اوست اهورا مزدا که با بهترین راستی برابراست و بندگی و عبادت خود را به پیشگاه وی تقدیم می کنیم و باشد که این چنین «میزد»ی پذیرا شده و ردگهنبار را خشنود و شادمان کند، و این است گهنبار …(نام گهنبار). 

شش چهره گهنبار سال

1 – میدیوزَرِم (
Maidh-yo-zarem) – میانه بهار یا میانه فصل سبز – وقتی که سبزیجات تازه به فراوانی یافت می شود. این واژه در اوستا « میدیو»، به چم میان و« زرم» به چم بهار آمده است. این گهنبار که گاه آفرینش آسمان است‌، از روز خور تا دی بمهر ایزد یعنی روز یازدهم تا پانزدهم اردیبهشت ماه زرتشتی (دهم تا چهاردهم اردیبهشت ماه در گاهشماری رسمی‌) برپا می‌‌شود. زمان این گهنبار‌، زمان رشد و نمو گیاهان و رونق گرفتن کشاورزی است‌.

2 – میدیوشـِم (
Maidh-yo-shema) – میانه تابستان – زمان رسیدن گندم و دیگر غلات. این واژه در اوستا «مئیدیو» به چم میان و«شمه» به چم تابستان و آمده است. این جشن در میان تابستان بزرگ 7 ماهه قرار می‌‌گیرد و آن را با انقلاب تابستانی یکی گرفته اند. دومین گهنبار سال از خیر ایزد و ماه تیر آغاز شده و تا روز دی به مهر یعنی از یازدهمین تا پانزدهمین روز تیرماه زرتشتی ( از هشتم تا دوازدهم تیر ماه در گاهشماری رسمی )ادامه دارد. در این گهنبار آب آفریده شده است. فاصله ی نخستین گهنبار سال تا این جشن 60 روز است.

بیشتر بدانیم : گاهنبار چَهرِه‌ی «مَیدیوشَهیم‌گاه»، میان تابستان بزرگ هفت ماهه


3 – پَـیتـه‌شَـهیم (
Paiti-shahem) – پایان تابستان – زمان برداشت میوه جات. این واژه در اوستا و در پهلوی آمده است. این گهنبار که گاه آفرینش زمین است، از روز اشتاد تا انارام ایزد یعنی بیست و ششمین روز تا سی امین روز شهریور ماه باستانی (بیست و یکم تا بیست و پنجم شهریور ماه در گاهشماری رسمی ) برپا می‌‌شود. زمان این گهنبار آخر تابستان بزرگ است که برابر با آغاز مهر ماه کنونی است و هنگام برداشت محصول تابستانی و خرمن است. فاصله دومین گهنبار سال تا این جشن 75 روز است.

4- اَیاثرِم یا ایاسرم(
Aya-threm ) – آغاز فصل سرما – کاشت محصولات زمستانی. این گهنبار گاه آفرینش گیاهان است و از روز اشتاد تا انارام ایزد یعنی از روز بیست و ششم تا سی‌ام مهر ماه زرتشتی ( بیستم تا بیست و پنجم مهر ماه در گاهشماری رسمی) برپا می‌‌شود. این گهنبار ، با چهره پیشین 30 روز فاصله دارد. ایاسرم‌گاه زمانی است که چوپانان با گله خود پیش از آمدن سرما از چراگاه های تابستانی به خانه باز می‌‌گردند‌.
5- میدیارِم (
Maidh-ya-rem) – زمان استراحت کامل (میانه سال یعنی میانه زمستان). این گهنبار گاه آفرینش جانوران است و از روز مهر تا ورهرام ایزد از ماه دی یعنی از روز شانزدهم تا بیستم دی ماه زرتشتی (دهم تا چهاردهم دی ماه گاهشماری رسمی‌) برپا می‌‌شود. فاصله‌ی این گهنبار، با چهره پیشین 80 روز است.

بیشتر بدانیم : گاهنبار ایاسرم گاه


6- هَـمَـسپَـت‌مَـدَم(
Hamas-pathmaedem) ــ شاید به چم «حرکت همه سپاه». برابری شب و روز یا برابری سرما و گرما (پایان زمستان و هنگام اعتدال بهاری) – آماده شدن برای باز زنده شدن طبیعت. این گهنبار که گاه آفرینش انسان است، از روز اهنود تا وهیشتوایش یعنی پنج روز پایان سال ( بیست و پنجم تا بیست و نهم اسفند ماه گاهشماری رسمی ) برپا می‌‌شود. این گهنبار 75 روز پس از چهره پیشین برپا می‌‌شود.این 5 روز را «پنجه‌ بزرگ» نیز می‌‌نامند. زرتشتیان باور دارند که در این 5 روز فروهرهای در گذشتگان برای سرکشی بازماندگان خود فرود می‌‌آیند‌.

روزهای اهنود تا وهیشتوایش برابر 25 تا 29 اسفند ماه خورشیدی.

 

از پنجمین گهنبار تا به این جشن هفتاد و پنج روز است. این گهنبار به فروهرها اختصاص دارد و هنگامی است که فروهر درگذشتگان برای سرکشی بازماندگان خود فرو می آیند. واژه همس پت میدیم گاه برابر شدن روز و شب را معنی می دهد و در باور زرتشتیان هنگام آفریده شدن انسان است. پنج روز مانده به این گهنبار از روز اشتاد تا انارام (20 تا 24 اسفند خورشیدی) را پنجه کوچک می نامند و خانه و کاشانه برای برگزاری هر چه باشکوه تر جشن نوروز آماده و مرتب می شود و پنج روز آخر سال پنجه بزرگ نامیده می شود. آنچه ویژه این گهنبار می باشد، آن است که در چند روز مانده به پنجه کوچک خانه را از درون و برون پاکیزه می نمایند. ششه (سبزه) می کارند که در روز اول گهنبار (اهنود) ششه را در جلو پسکم (صفه) بزرگ که جای برگزاری گهنبار است می گذارند. در شب آخر سال چراغی به لبه بام خود می گذارند سحرگاه بر روی بام می روند و آتش افروزی با نوای اوستا در هم می آمیزد. هنگام سرودن اوستا و آتش افروزی بر روی بام مقداری لرک و میوه تازه و عود و سندل و مورت و مقداری برگ آویشن در ظرف آبی ریخته شده است. چند عدد ششه هم فراهم است پس از پایان مراسم آتش افروزی و اوستا خوانی ، میوه هایی که هنگام خواندن اوستا پاره شده است و لرک بین افراد خانواده تقسیم می گردد و عود و سندل بر روی خاکستر آتش و آب و آویشن را بر روی سر در خانه می ریزند و مورت را در بالای سر در خانه می گذارند که باعث تداوم و سرسبزی در آن خانه باشد و سپس از پشت بام پایین آمده ، مراسم سال نو آغاز می شود.

همچنین ببینید : آیین آتش روی بام پنجه


گهنبارها در اوستا 
از چهار آفرینگان در خرده اوستا‌، یکی به نام آفرینگان گهنبار نامگذاری شده است‌. این آفرینگان که به همراه اوستاهای دیگر در جشن های شش گانه‌ سال خوانده می‌‌شود‌، بخشی است از هادخت نسک و درباره شکوه و جایگاه و بزرگی این شش جشن سخن می‌‌گوید‌. در بندهای 7 – 12 آفرینگان گهنبار‌، ماه و روز برگزاری جشن‌های گهنبار و نیز روزهای دوری آنها از یکدیگر روشن شده است‌. 

گهنبارها در نوشته های پهلوی 
در همه کتاب‌های پهلوی بارها از گهنبارها یاد شده است و به جای آوردن آیین های دینی در این جشن ها دارای پاداش بزرگ یاد شده و نرفتن به گهنبار و برگزار نکردن آنها گناهی بزرگ دانسته شده است . در آغاز فصل 25 بندهش که از تقویم مزدیسنا یاد شده آمده است :«‌آفرینش جهان از من (اهورامزدا ) در 365 روز ، که از شش گهنبار سال باشد ، انجام گرفت».

 

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *