پرش به محتوا
بزرگی سپندارمز امشاسپند
مریم دارا
در ایران باستان بیش از هر فرهنگ دیگری زمین سپند دانسته می‌شد
«بزرگی سپندارمز امشاسپند» عنوان سخنرانی مریم دارا، پژوهنده‌ی زبان‌شناسی كتیبه‌ها و متن‌های باستانی، بود. او در آغاز «سپنته‌آرمیتی» را از دید واژه‌شناسی بررسی كرد و گفت: «سپنته‌آرمیتی در اوستا آمده است. این واژه در زبان پهلوی سپندارمز شده است. امروزه نیز اسفندگان، اسفندارمز، اسفند و نمونه‌های دیگر نامیده می‌شود. معنی خود واژه، پاكی و بردباری و سپندینگی است و آن‌چه از آن برداشت كرده‌اند، نگهداری از زمین و سرزمین و بركت‌بخشی است. در ایران باستان، بیشتر از همه‌ی استوره‌های فرهنگ‌های پیش از خود، به زمین اهمیت داده شده است. در استوره‌های مصر یا میان‌رودان و حتا ایلام، تا بدین اندازه زمین گرامی وسپند نیست. در آن استوره‌ها تنها در داستان آفرینش است كه به زمین سپندینگی بخشیده می‌شود. اما در ایران، چنین نیست و زمین همواره ارج و اهمیت بسیار داشته است.»
دارا سپس به جایگاه سپند امشاسپند سپندارمز اشاره كرد و افزود: «اگر برای اندیشه‌های باستانی ایران هرمی را در نظر بگیریم، در بلندای این هرم اهورامزدا، خدای یگانه، جای دارد. در میانه‌ی آن ٦ امشاسپندان و در پایین هرم ایزدان جای می‌گیرند. پس اهمیت امشاسپندان از ایزدان بیشتر است. سپندارمز، یكی از امشاسپندان ٦ گانه، به كسانی كه در آبادانی زمین بكوشند و كشاورزی كنند، پاداش نیك می‌دهد. اما این امشاسپند، بجز نگهداری زمین، با زن، زایش و بركت‌بخشی نیز پیوند دارد و بسیار بیشتر از ٢ امشاسپند خورداد و امرداد با چنین زمینه‌های پیوند می‌یابد. از این‌روست كه جشن سپندارمزگان، در روز سپندارمز و ماه اسفند، را روز زن می‌شناسند.»
دارا سپس به چند متن كهن اشاره كرد كه در آن‌ها به اهمیت سپندارمز امشاسپند اشاره و جایگاه آن شناسانده شده است. به سخن دارا، یكی از آن نوشتارها «داستان جم» است؛ آن زمانی كه اهورامزدا از جمشید می‌خواهد كه مردمان را از گزند سرمایی كه در راه است، نگاهبانی كند، جمشید سپندارمز امشاسپند را ستایش می‌كند و از او یاری می‌خواهد تا آن اندازه زمین را فراخ كند كه مردمان از سرما و مرگ رهایی یابند. در «بندهش» و «ارداویراف‌نامه» نیز از این امشاسپند یاد شده است.
مریم دارا در پایان افزود: «در ”یشت‌ها“ نیز سپندارمز امشاسپند نگاهبان داروهای درمان‌بخش شناخته شده است. می‌دانیم كه هنوز هم پزشكی سنتی برپایه‌ی گیاهان است. گیاهان فرآورده‌ی زمین‌اند و اگر دارویی پدید آید، از زمین خواهد بود. افزون بر این، در ایران باستان ”آناهیتا“ همكار سپندارمز امشاسپند شناخته می‌شود. چون آب و زمین با هم پیوند دارند و بركت‌بخش‌اند. البته ”زامیاد“ نیز مسوول نگاهبانی از زمین است اما اهمیت سپندارمز امشاسپند را ندارد. رد پای سپندارمزگان را در سده‌های پس از ایران باستان و در جشن ”مزدگیران“ نیز می‌توان یافت. این جشن ویژه‌ی بزرگداشت زنان بوده است. اما در گذشته‌ها، از آن‌رو كه سپندارمز نگاهبان زمین است، مزدگیران جشن كشاورزان نیز شناخته می‌شد.»
مریم دارا در آغاز سخنانش از سوی زهره زرشناس كه قرار بود سخنران جشن سپندارمزگان باشد، از باشندگان پوزش‌خواست و بیماری زرشناس را شوند(:دلیل) نیامدن او دانست.
