نگاهی به اساطیر پیدایش آتش نزد ایرانیان باستان و ملل دیگر
به باور پژوهشگران و اسطوره‌شناسان، در میان اسطوره‌های آفرینش جهان و جهانیان، افسانه‌هایی که پیرامون پیدایش آتش به وجود آمده، بسیار بیشترند.
در اساطیر ژاپن، آتش از وصلت ایزانامی و ایزاناگی (الهه آسمان و زمین) زاده می‌شود؛
در یونان باستان «پرومته» آتش را از زئوس می‌رباید و به انسان هدیه می‌کند، اما خود به عقوبت این گناه بر صخره‌ای زنجیر می‌شود و عقابی هر روز جگرش را می‌درد؛ در اساطیر ودایی «ماتَریسوَن»، که تشخص و جلوه انسان‌نمای آذرخش است، آتش را بر روی زمین می‌افروزد و در واقع آتش از آسمان به زمین آورده می‌شود؛ آسمان به عنوان موطن اصلی آتش، در نظر یهودیان و مسیحیان نیز مطرح است.
تمامی این اساطیر به دورانی از زندگانی بشر اشاره می‌کنند که او آتش را خود نمی‌افروزد، بلکه آن را از جایی (مثلا آذرخش آسمانی یا آتشفشان) می‌گیرد و استفاده می‌کند، در این اسطوره‌ها معمولا جایگاه آتش در آسمان است و یا در اثر پیوند آسمان و زمین به وجود می‌آید.
اما اساطیر دیگری هم درباره آتش وجود دارند که به دوره‌ای اشاره می‌کنند که انسان، خود افروختن آتش را می‌آموزد؛ مثلا در اساطیر ژاپنی، کاهنی بزرگ با ساییدن دو قطعه چوب یا کوفتن قطعه‌ای آهن بر سنگ، آتش مقدس را می‌افروزد؛ در اسطوره‌ای هندی می‌خوانیم: شاه، آتش را از آسمان به دست آورده و آن را در جنگلی پنهان می کند و بعد وقتی به دنبال آن می رود، می‌بیند که به جای آن درخت انجیری روییده است، او با ساییدن دو قطعه چوب آن درخت، می‌تواند آتش را شعله‌ور سازد.
نکتۀ دیگری که در همه این اساطیر با وجود تنوع ظاهریشان، مشترک است، این است که آتش سوای صورت ظاهری‌اش دارای مینویی است که در همه موجودات هستی وجود دارد و همین گوهر بالقوه است که وقتی بالفعل می‌شود، باعث افروخته شدن آتش می‌گردد.
در اساطیر ایران باستان، آفرینندۀ مینو و گوهر آتش، اهورامزدا است؛ اما افروزندۀ آن بر روی زمین انسان است که در داستانی منطقی و خردپذیر، با برخورد دو سنگ به یکدیگر موفق می‌شود آتش را از دل سنگ تیره بیرون کشیده و به جهان هدیه کند.
«جشن سده» جشنی است که به یاد پیدایی و کشف آتش به وسیله انسان برگزار می‌شود؛ یعنی دوره‌ای که انسان توانست به جای استفاده از آتشی که به کمک طبیعت آن را به دست می‌آورد، خود آتش را بیفروزد. این دوره که آغازگر تحولی مهم در زندگی انسان بود، در اساطیر ایرانی با دورۀ پادشاهی هوشنگ شاه بیان شده است.
اما این آتش زمینی، صورتی مینویی و آن‌جهانی نیز دارد که آن را اهورامزدا آفریده و در همه پدیده‌های هستی یعنی آسمان، آب، زمین، گیاه، جانور و انسان به جای نهاده است. ایرانیان باستان به یاد آفرینش گوهر و مینوی این آفریدگان و آتشی که در میان آنها است، گاهنبارها و جشن رپتون را بر پا می‌کنند.
صورت مینوییِ آتش زمینی، در بندهشن، «روشنی بیکران» و «جای اورمزد» خوانده شده است:
«… به همان‌گونه نیز آفرینش مادی را به هفت بخش آفرید: نخست آسمان، دیگر آب، سدیگر زمین، چهارم گیاه، پنجم گوسفند، ششم مردم، و هفتم آتش که درخشش او از روشنی بیکران، جای اورمزد است، او آتش را در همه آفرینش چنان پراکند و فراز آفرید، بمانند خانه‌خدایی که چون در خانه شود اندر هیمه آتش نهد» (بهار 1369، ص48).
برگرفته از تارنمای برساد