ماه: مارس 2014

گات ها ، نامه اشویک و ورجاوند اشوزرتشت

 

 

پروردگارا ، مرد نیک اندیش و پارسایی که روانش با راستی همگام است ، تنها به تو می اندیشد.

 

واژه “گات ها” در زبان “اوستا” و سنسکریت به معنی “سرود پاک” است. “گاثا” ، “گاسان” یا “گاهان” گویش های گوناگون همین واژه به اوستایی و فارسی میانه و فارسی دری است. این قسمت از اوستا از سخنان خود اشوزرتش است و پیام ، راه و روش و آموزش های او در آن گنجانده شده است، گات ها به شعر است به آن جهت که از گزند فراموشی و یا دستبرد روزگار در امان بماند آنها را به شعر سروده است تا بهتر به خاطر سپرده شود.

“گاتها” به زبان اوستایی بسیار کهن سروده شده است. می توان گفت گات ها کهن ترین ، نغزترین ، اندیشه برانگیزترین و والاترین بخش اوستایی است.

گات ها دارای هفده “هات” (فصل یا بخش) است که در میان یسنا قرار دارد. نیاکان ما ، شاید به انگیزه ی نگاه داری از بخش آسمانی اوستا آن را چون نگینی در میان نیایش ها نشانده اند و در دل یسنا جای داده اند.

هفده هات را از روی وزن و آهنگ به پنج بخش کرده اند :

اَهنَوَد ، اُشتَوَد ، سپَنتَمَد ، وُهوُخشَترَ و وهشتوایشت.

گات ها به یکتا پرستی چگونگی شناخت اهورامزدا ، آزادی ، پیشرفت و آبادانی … پرداخته است.

در گات ها نشانی از اسطوره و افسانه های کهن آریایی و پرستش و نیایش ایزدان به چشم نمی خورد و آشکار است که پیام آور یکتاپرستی ، “اشو زرتشت” می خواهد آدمی را از پیچ و خم دستگاه یزدان شناخت ابتدایی رهایی بخشد و به دینی روشن و خرد پذیر فراخواند.

در آموزش های “اشوزرتشت” ، آهنگ آفرینش و بهره ی زندگی این است که آدمی در آباد کردن جهان و شادمانی خود و دیگران بکوشد و با “اندیشه نیک” ، “گفتار نیک” و “کردار نیک” خود را شایسته ی رسیدن به اوج کمال و پیوستن به بهورزی جاودانی نشان دهد.

 

نگاهی به گات ها این نکته را به خوبی روشن می کند که سراینده این سرودها ، راهنمای آدمی در زندگی فردی و اجتماعی است و با گوشه گیری و بی پروایی نسبت به کار جهان ، هیچ گونه میانه ای ندارند.

در مورد گات ها بیشتر بدانیم : گات ها کتاب دینی زرتشتیان

پیرانگاه هریشت

 

همچنین ببینید : نیایشگاه های نامور زرتشتی

امروز(هفتم فروردین) نخستین روز زیارت است. پیر و جوان، کودک و بزرگسال به‌سوی هریشت می‌روند. تنهایی نه، زیارتگاه نمادی از همازوری است و همه با هم می‌روند. فامیل و خویش همه هستند. زن و مرد، پیر و جوان همه در هنگامه‌ی زیارت هریشت آمده‌اند. همه در کنار هم به نماز و نیاش پروردگار یکتا و بی‌همتا مشغول‌اند.

اینجا نمود راستین واژه‌ی «همازور هما اشوبیم» را به‌روشنی می‌توان دید و لمس کرد. هنگامه‌ی زیارت پیر هریشت گستره‌ای از چند نسل را در کنار هم می‌توان دید. بانویی کهنسال دست در دست نوه‌هایش، عصازنان از پله‌های پیرانگاه بالا می‌رود. آن‌سوتر چند خانواده با شادمانی تازه دامادی را چوب می‌زنند. اینجا دیدارها تازه می‌شود و محبت‌ها فزونی می‌یابد، پیر دل‌های باشندگان را به هم نزدیک می‌کند و چه بسیار دل‌هایی که در کنار پیر به هم پیوند خورده‌اند…

 

براساس گاهشماری زرتشتی هر زیارتگاه و مکان سپندینه روزهایی برای زیارت دارد که بسیاری از زرتشتیان ایران و جهان در هنگامه‌ی آن روزها به زیارت آن می‌روند. روزهای امرداد اَمشاسپند تا خورایزد از ماه فروردین برابر با  7 تا 11 فروردین ، روزهای زیارت پیرهریشت است.

بسیاری از نوعروسان و تازه دامادها به همراه خانواده های خود ، نیز در  روزهای زیارت پیرهریشت به این مکان سپندینه می‌روند تا از درگاه خداوند آرزوی زندگی طولانی و شاد به همراه فرزندان نیکو ، را داشته باشند.

 

در چهارده کیلومتری شریف‌آباد از توابع اردکان یزد، کوهی آهکی، بلندی کم و تهی از پوشش گیاهی، پیری سپند را در سینه دارد. اینجا در داستان‌های سنتی جایگاه ابدی بانویی آزاده از روزگار ساسانیان است که گذشتگان، آرامگاهش را به «پیر هریشت» نامور ساخته‌اند.

 

گویند که در شامگاه ساسانیان، آنگاه که اعراب به سرزمین پهناور ایران تازیدند، بانویی نامور به «گوهربانو» در پی تعقیب تازیان از کاروان همراهان جدا شده و پس از سرگردانی در این محل خسته، رنجور و ناامید به نیایش پروردگار یکتا می‌پردازد. به خواست خداوند این بانوی پاکدامن در این محل ناپدید می‌شود و دست ناپاک تازیان به او نمی‌رسد. آورده‌اند که سال‌ها پس از ناپدید شدن، گوهربانو بر کودکی گمشده نمایان ‌شد و به او فرمود تا از پدرش بخواهد که بنای پیر هریشت را بنیان گذارد.

 

زرتشتیان سراسر جهان، هر سال از روز امرداد امشاسپند تا روز خور ایزد از فروردین‌ماه(:7 تا 11 فروردین) برای زیارت در «پیر هریشت» گردهم می‌آیند.

 

نگارش : خسروی

 برگرفته از: amordadnews.com

 نیازی به بیان رنج ها و سختی هایی که بر زرتشتیان در گذر زمان رفته است نیست. آن را کسی نمی تواند پنهان کند و در این نوشتار نیز نمی گنجد .

تنها می توان گفت که زرتشتیان در میهن خود بیگانه اند(1). اشوزرتشت یگانه آموزگار راستی و نیکی که اولین دین یکتا پرستی را برای جهانیان از ایران به ارمغان آورد اینگونه در کنار پیروان خود در کشور خود ، ایران همیشه جاوید بیگانه است!

این تنها گوشه ای از ستیز با زرتشتیان است که مناسبت های این دین ایرانی ، زرتشتی ، هیچ جایگاهی در سالنما و گاهشمار رسمی ایران ندارد.

درحالیکه سالنمای ایرانی را مناسبت های دیگر ادیان پر و یا بهتر بگوییم اشغال کرده اند!

یا شاید بشود بهتر گفت که دین زرتشتی ، این دین ایرانی را از همه بخش های کشوری ، آموزشی ، فلسفی و همگانی کشور همیشه جاویدمان ایران برچیده اند که مبادا اندیشه ای بیدار شود ، که مبادا مردم خفته در آیین های بیگانه با چشم دل بیدار شوند.

تهاجم فرهنگی به هر فرهنگ بیگانه ای گفته می شود که از فرهنگ ما نباشد چه برسد به اینکه این تهاجم از بی فرهنگ ترین مردم دنیا بر با فرهنگ ترین مردم دنیا تحمیل شود و نه پذیرفته شود!

(1) بیگانه (غریب )

 

نوروز، جشنی جهانی با ریشه‌ی ایرانی

 

نوروز یکی از دو نقطه‌ی اعتدال در سال خورشیدی زمین و بزرگ‌ترین جشن پایه‌گذاری شده برپایه‌ی دگرگونی‌های فصلی و اقلیم‌شناختی است. درباره ریشه‌های تاریخی آن در اسناد ملی ایرانیان، به میزان بسنده آگاهی داریم. برای نمونه: «برخی از بزرگان ایران می‌گویند سبب این‌که این روز را نوروز می‌نامند، این است که در روزگار تهمورث، صائبه آشکار شدند و چون جمشید به پادشاهی رسید، دین را نو کرد و این کار بسیار بزرگ به چشم آمد و آن روز را که روز تازه‌ای بود، جمشید جشن گرفت. اگرچه پیش از این هم نوروز بزرگ بود.» (1) 

درباره‌ی ریشه‌ی ستاره‌شناختی آن و چگونگی دستیابی ایرانیان به آن نیز ابوریحان بیرونی این گونه یاد می‌کند: «در این روز آیین بر این است که مردمان برای یکدیگر پیشكشی می‌فرستند و چرایی آن، چنان‌که آذرباد موبد بغداد گفت، این است که نیشکر در کشور ایران، روز نوروز یافت شد و پیش از این کسی آن را نمی‌شناخت…  جمشید روزی نی‌ای دید که کمی از آب‌های درون آن به بیرون تراوش کرده…. دید که آن شیرین است، فرمان داد که آب این نی را بیرون آوردند و از آن شکر سازند و آن‌گاه در روز پنجم شکر به دست آمد و از راه تبرک به آن، مردم برای یکدیگر شکر، پیشكش فرستادند و در مهرگان نیز این کار را به همین میزان تکرار کردند و از این‌رو برای آغاز سال، انقلاب تابستانی را برگزیدند که انقلابین را از اعتدالین بهتر می‌شود به یاری ابزارها و چشم آگاه شد. اما اعتدالین را نمی‌شود شناخت مگر پس از این‌که انسان در آغاز کار، عرض بلد و میل کلی را بداند… چون انقلاب تابستانی به سمت سر مردم شمالی نزدیک‌تر است، از این رو ایرانیان آن را برگزیدند و از انقلاب زمستانی چشم پوشیدند. نیز هنگام انقلاب تابستانی، غلات به‌دست می‌آید، پس برای این‌که خراج از كشاورز بگیرند، از انقلاب زمستانی بهتر است.»(2)  

چنان‌که آشکار است و بیرونی نیز به آن اشاره کرده، نخستین بار، یک رخداد تصادفی و سپس تجربی شوند(:سبب) یافت دو نقطه اعتدال سال خورشیدی زمین شده است. دو نقطه‌ای که در روند تاریخی و فرهنگی ایرانیان، نوروز و مهرگان نام گرفتند. 

اما در کنار این دیدگاه، دیدگاه دیگری نیز هست و آن پیدایش نخستین‌بار این جشن بهاره در میان‌رودان و در میان سومریان است. پژوهشگران نامداری چون مهرداد بهار، نوروز ایرانیان را برآمده از جشن بهاره «زگموگ» یا «اکیتو» دانسته‌اند(3) که البته شوند آن نیز روشن است: دیرینگی تاریخ سیاسی و فرهنگی و نیز برگزاری میان‌رودانی‌ها از ایرانیان بیشتر پنداشته شده است. 
اینک ببینیم کدام دیدگاه می‌تواند از درستی برخوردار باشد، این‌که جشن بهاره‌ی مورد گفت‌وگو، در شمار سرمایه‌های فرهنگی ایرانیان به شمار می‌آید یا میان‌رودانیان.

اصولا زمانی که مردمان به کشاورزی روی نیاورده بودند و همچنان روزگار خود را با شکار و گردآوری خوراك‌های گیاهی خودرو، می‌گذراندند، نمی‌توانستند توجه چندانی در دگرگونی‌های آب و هوایی زیستگاه‌های خود داشته باشند، زیرا خوراک  همواره و تصادفی فراهم بود. اما از زمان گسترش شگفت‌انگیز کشاورزی(نه پیدایش آن)، آدمی نیازمند آن بود که خود را با این شرایط ناپایدار هماهنگ کند و این هماهنگی، آشکارا در گرو شناخت پدیده‌های در پیوند با زیست‌بوم بود. چنان‌که بیرونی نیز آن را یادآوری کرد، تجربه، عاملی بوده است که انسان دست به شناسایی و کشت گیاهان ویژه‌ای بزند. در کنار این شناخت، دستاوردهای تجربی دیگری چون یافتن زمان‌های مناسب کشت و برداشت یک گیاه، شوند(:سبب) شناسایی و تعریف این زمان‌های ویژه  شد. 

بنا به گزارشی که بیرونی نوشته، یافتن دو نقطه‌ی اعتدال برای نخستین بار(اعتدال بهاری یا نوروز و اعتدال پاییزی یا مهرگان)، در پی برداشت بهینه از نیشکر بوده است. یافتن این دو نقطه‌ای که بسیار سخت‌تر از یافتن دو نقطه انقلاب تابستانی و زمستانی است. بنابراین، ایرانیان با یک تجربه‌ی کشاورزی، هم دو نقطه اعتدال را پیدا کردند و هم دو نقطه‌ای را که بلندترین روز و شب یک سال خورشیدی به‌شمار می‌آیند. این رخدادها، سپس‌ها در فرهنگ ایرانی، به عنوان چهار جشن بزرگ که دو تای آن‌ها همچنان در جایگاه خود گرامی‌داشته می‌شوند، ماندگار شدند: نوروز، مهرگان (دو اعتدال) و تیرگان و چله (بلندترین روز و شب سال). 

نزدیک بودن روز برگزاری دو جشن به یکدیگر(مانند مهرگان یکم مهر که نجومی بود و جشن پیروزی خیزش ایرانیان به رهبری کاوه و فریدون بر بیوراسپ (ضحاک)،(5) شوند آن شد تا مدت‌ها ایرانیان این دو را در کنار هم و سرانجام باهم برگزار کنند و روزی در یاد‌ها ماند و این گونه، روز و رخداد ستاره‌شناختی فراموش شد. از این رو، تیرگان نه یکم تیر بلکه در روز سیزدهم تیر(رخداد پایان محاصره‌ی ایران توسط تورانیان) (6) و مهرگان نه یکم مهر بلکه شانزدهم این ماه (روز پیروزی فریدون و همچنین، روز پیروزی داریوش بر گئومات مغ نیز به شمار می‌آید(7)  که گرچه پس از آن فراموش شد، اما در کنار رخداد فریدون پیشدادی، تاثیر روان‌شناختی خود را به گونه‌ی جداگانه بر ذهن ایرانی گذارد)، برگزار می‌شود.

اما در میان‌رودان شرایط کاملا متفاوت است. در این سرزمین، تنها یکی از جشن‌های چهارگانه شناخته شده بود که همان جشن بهاره است. بنابراین، چهارچوب منطقی یافتن این سنت‌ها، ناقص و بدون ریشه و آبشخور به چشم می‌آید. وارون آن‌چه در فرهنگ ایرانی به گونه‌ای روشن و کامل دیده شد. اما ریشه‌ی دیده‌شدن این تک جشن ستاره‌شناختی در میان‌رودان چیست؟ پاسخ آن را می‌توان، در فرهنگ‌ها و مردمانی دانست که پیش از سومریان در میان‌رودان، روزگار درازدامنی را داشتند. دو فرهنگ سامره و حلف(هزاره‌های هفتم و ششم پیش از میلاد) که از دیدگاه «ماریا گیمبوتاس»، باستان‌شناس آمریکایی- لیتوانیایی و «مری ست گاست»، پژوهشگر برجسته‌ی آمریکایی، به شوندهای فرهنگی و باستان‌شناختی که برشمرده شده‌اند(چون گسترش‌دهندگان کشاورزی از فلات ایران به میان‌رودان به عنوان اصلی زرتشتی برپایه‌ی نوشته‌های اوستایی بر گسترش کشاورزی و آبادسازی زمین‌ها و گسترش مفهوم‌های آیین بهی از راه نقش‌های روی سفال‌های منقوش در عصر نوسنگی که سندی دیگر بر زندگانی اشوزرتشت در هزاره‌ی هفتم پیش از میلاد هستند)(8) و فرهنگ عبید(هزاره پنجم پیش از میلاد) که پدرِ فرهنگی سومر به‌شمار می‌آید و از دید ساموئل کریمر، سومرشناس برجسته‌ی امریکایی، برآمده از کشاورزان ایرانی كوچنده به میان‌رودان بوده است.(9) فراموش نکنیم که این جشن بهاره، بارها از سوی قدرت‌های سامی چیره بر میان‌رودان چون آشوریان، کنار زده شده است که خود می‌تواند نشانه‌ای از رویارویی با سنت‌های ناخویشاوند دانسته شود. سنتی که دگربار نوبابلی‌ها(کلدانیان) با بیرون راندن آشوریان برپا كردند،(10) کسانی که هم‌تباری آنان با مادی‌های ایرانی، خود یک دیدگاه است.(11) در یک گردآوری، ریشه‌های پیدایش و برگزاری جشن نوروز، در میان ایرانیان، از دیرینگی بسیاری برخوردار بوده و همین امر، می‌تواند ما را در ایرانی دانستن خاستگاه آن راهنمایی كند.

یاری‌نامه:
1- بیرونی، ابوریحان، آثار الباقیه، برگردان از اکبر دانا سرشت، 1352، تهران، نشر ابن سینا، رویه‌های 280 و  281.
2- همان، رویه‌های 281 و 282.
3- جستاری چند در فرهنگ ایران، 1373، نقل در رضی،‌ هاشم، جشن‌های آب، 1385، تهران، نشر بهجت، چاپ چهارم، رویه 44.
4- بیرونی، همان، رویه‌های 292 و 293.
5- برای آگاهی از نزدیکی این دو جشن، ر.ک به همان، رویه‌های 292-290. 
6- بیرونی، همان، رویه‌های 287 و 288، مسعودی، ابوالحسن علی بن حسین، مروج الذهب، برگردان از ابوالقاسم پاینده، 1365، تهران، نشر علمی و فرهنگی، چاپ سوم، ج1، رویه 219 و بسیاری دیگر از منابع.
7- – نارمن شارپ، رلف، فرمان‌های شاهنشاهان هخامنشی،1384، تهران، نشر پازینه، چاپ دوم، سنگ نبشته بیستون. داریوش در این کتیبه، روز کشتن گئومات را دهم ماه باگَ یادئیش (مهر ماه) نوشته است.

8- Gimbutas, Marija, The Civilization of the Goddess,1991, HarperSanFrancisco.

ست گاست، مری، آنگاه که زرتشت سخن گفت، اصلاحات فرهنگی و دینی در دوره نوسنگی، ترجمه عسکر بهرامی، 1390، تهران، نشر ثالث، چاپ اول، رویه‌های 44، 57-54، 63-60، 96-83، 128 و 129. 
9- کریمر،  ساموئل نوآ، الواح سومری، برگردان از داوود رسایی، تهران، 1385، نشر علمی و فرهنگی، چاپ سوم، رویه‌های 190-185.
10- سویشر، کلاریس، خاور نزدیک باستان، برگردان از عسکر بهرامی، 1384، تهران، نشر ققنوس، چاپ دوم، رویه 129.
11-  در این باره، ر.ک به مقاله نگارنده: آیا فرمانروایان آخرین دودمان بابل ایرانی بوده اند؟ امرداد 89. 

 

 

سرچشمه ، سورنا فیروزی ، امرداد

نمادهای مادی امشاسپندان بر سر سفره نوروز

عدد هفت برای ایرانیان ارجمند است؛مانند:هفت آسمان،هفت روز هفته،هفت خان رستم،هفت کشور ،هفت سین و.. هر یک از این امشاسپندان دارای دو جنبه مادی و معنوی هستند.بدین معنا که هر یک از امشاسپندان در عالم مادی دارای نماد ویژه و نگهبان بر یک داده اهورایی است که ما آنرا به عنوان نماینده امشاسپندان بر روی خوان (سفره یا میز) می‌گذاریم

 سپند مینو به مفهوم مینوی ورجاوند( مقدس)، در دین مزدیسنی(زرتشتی)انسان کامل ترین آفریده خدا است و به عنوان نماینده او روی زمین شمرده می‌شود.بنابراین حضور انسان راستی‌ جو و نیکی‌ خواه در کنار سفره و همچنین گذاشتن اوستا، نشانی‌ از سپنته مینیو است

 بهمن امشاسپند به مفهوم اندیشه نیک‌ و در جهان مادی نگهبان و پشتیبان جانوران سودمند است. بنابراین یکی‌ از فرآورده‌های حیوانات سودمند مانند شیر،تخم‌مرغ و… را بر روی سفره می‌گذاریم

 اردیبهشت امشاسپند به مفهوم بهترین راستی‌ و پاکی‌ که نماد آن در جهان مادی آتش است و بهمین دلیل بر روی سفره شمع یا چراغ روشن می‌گذریم

 شهریور امشاسپند به مفهوم نیروی شهریاری و فرمانروایی بر خویشتن،در عالم مادی نگهبان بر فلزات است،بنابراین بر روی سفره، فلزات و سکه می‌گذریم

 سپندارمذ امشاسپند به مفهوم کامل اندیشی‌،فروتنی،مهربانی و در عالم مادی،زمین نماد آن است.سفره که بر روی آن‌ هفت سین چیده میشود و گذاشتن کوزه گلی سبز شده نیز نمودار این امشاسپند است

 خرداد امشاسپند به مفهوم کمال و رسائی و نماد آن آب است. گذاردن کاسه آن و آویشن بر روی سفره این منظوررا می‌رساند

 امرداد امشاسپند به مفهوم بی‌مرگی،جاودانگی و در عالم مادی نگهبان بر گیاهان و روییدنی‌هاست.گذاشتن گل وگیاه و سبزه بر روی سفره نمودار این امشاسپند است

 

سرچشمه :

Arshtad.wordpress.com

 

 

تاریخ در نوروز، نوروز در تاریخ

 

 

اشاره: نوروز جان ما را می‏نوازد و شادی و سرور ویژه‌ای از نو شدن روز و ماه و سال به‏ ما دست می‏دهد. اینك هزاره‌ها وسده‌های بسیار است كه مردم ایران، با هر زبان و از هر قومی، نو شدن سال و نو شدن طبیعت را با آیین‌های ویژه‌ی ملی و قومی جشن می‌گیرند و چهره‌ی این سرزمین را دگرگون می‌كنند. نوروز به گفته‌ی ابوریحان بیرونی؛ روز «نوزایی آفرینش» و به نوشته‌ی شمس‌الدین محمد دمشقی؛ روز «آفرینش نور» و روزی است كه مردم را در این «روزی نو از ماهی نو و سالی نو به آراسته و نوگردانیدن آن‌چه كه گذشت زمان كهنه كرده برمی‌انگیزاند. 

نوروز و آیین هاى باشكوه آن، راهى چند هزار ساله و پر پیچ و خم را پیموده تا به ما رسیده است. «نوروز» كهنسال‌ترین آیین ملى در جهان است كه جاودانه مانده و خود به تنهایی یكى از شوند(:سبب)های ماندگاری فرهنگ ایرانیان شده است. آیین‌هاى برگزارى این جشن بزرگ در زمان کنونی با ٣ هزار سال پیش دگرگونی چشمگیری نداشته، و همبستگی فرهنگى مردم ایران زمین را در پی داشته است. ایرانی در هر گوشه از جهان كه باشند آیین های نوروزی را یكسان برگزار مى‌كند و بزرگ و گرامی می‌دارد. از همین روست كه اندیشمندان، «نوروز» را نماد جاودان پایداری شناسه(:هویت) و ناسیونالیسم ایرانى خوانده‌اند و تاریخ‌نگاران همگی بر این باور استوارند. 

زنده‌یاد مهرداد بهار، پژوهشگر نامدار، نوروز را یك جشن همگانی در فرهنگ ایران و میان‌رودان و آیین نوروزی را از پیش از هزاره‌ی سوم پیش از میلاد دانسته و نوشته است: «این آیین یا همراه با كوچ مردم ایران به میان‌رودان، به آن سرزمین رفته یا هم‌زمان در سراسر گستره وجود داشته است.» 
به نوروز که نزدیک می‌شویم، در درون ما چشمه‌ای از پرسش‌های گوناگون درباره‌ی نوروز می‌جوشد. اندیشه‌ی ما می‌خواهد تاریخ نوروز را بشکافد و می‏خواهد سر از چیستی آن درآورد، و می‏خواهد بداند که چرا ما نوروز را گرامی می‏داریم؟ چه رویدادهایی در این روز بزرگ روی داده است و تاریخ برای این روز چه در چنته دارد؟ آیا به راستی دوست داریم تاریخ این جشن بزرگ و تاریخ در این روز بزرگ را بدانیم؟ 

بدانیم که این تاریخ نیست که نوروز را گزارش می‌کند، بلکه نوروز است که تاریخ را در دامان خویش پرورده است. در این نوشته نگاهی داریم به دیرینگی این جشن، هر چند این تاریخچه تنها اشاره‌ای است کوتاه به تاریخی بلند که باید درباره‌ی آن کتاب‌ها نوشت. 

١: نوروز باستانی؛ از هزاران سال پیش تا كنون جشن ملی ایرانیان بوده است. 

٢: دیرینگی پیدایش نوروز؛ از روزگار شاه جمشید پیشدادی تا به امروز کشیده شده است. بیشتر گزارش‌های استوره‌ای ایران، روزگار پیشدادی را زمان پیدایی نوروز و آیین‌های نوروزی، و جمشید، چهارمین پادشاه پیشدادی را نخستین برپا کننده‌ی نوروز و آیین‌های این جشن به شمار آورده‌اند. 
روزگار جمشیدشاه پیشدادی، در «یشت‌»ها زمان طلایی به شمار آمده است. در آن روزگار؛ خوردنی‌ها كاهش نمی‌یافت و چهارپایان و مردمان نمی‌مردند. 

به گفته‌ی فردوسی:  

به جمشید بر، گوهر افشاندند / مر آن روز را روز نو خواندند 
سر سال نو هرمز و فروردین / بر آسوده از رنج، تن، دل زكین 
بزرگان به شادی بیاراستند / می و جام و رامشگران خواستند 
چنین روز فرخ از آن روزگار / بمانده از آن خسروان یادگار

٣: این جشن؛ یکی از دو جشن آریایی‌ها بوده است. چنان‌که در وندیداد، فرگرد نخست، بند 2 و 3 آمده؛ آریایی‌ها در روزگار باستانی دو فصل گرما و سرما داشتند. فصل گرما، دربردارنده‌ی بهار و تابستان و فصل سرما، دربردارنده‌ی پاییز و زمستان می‌شده است. نیاکان ما در آغاز هریک از این دو فصل، جشنی برپا می‌داشتند که هر دو آغاز سال نو به شمار می‌رفته است: نخست نوروز، جشن هنگام آغاز فصل گرما، هنگامی که سبزه می‌روییده و خورشید زمین و مردمان را گرم می‌کرده است. دیگری مهرگان، در آغاز فصل سرما که روزگار خورشید گرمایش کمتر شده، سرما فرامی‌رسیده است. 

٤: بر پایه‌ی باورهای سنتی زرتشتیان، آفرینش جهان در ٦ گام بوده است. در پایان هر گام آفرینش، زرتشتیان جشنی بر پا می‌دارند به نام «گهنبار»؛ که شش چهره(:نوبت) دارد. نخستین آفرینش؛ «آسمان»، که به یاری آسمان، «شادی» نیز آفریده می‌شود. دومین؛ «آب»، سومین؛ «زمین»، چهارمین؛ «گیاه»، پنجمین؛ «گاو»(که نماد حیوانات سودمند است) و واپسین گهنبار، که سالگرد آفرینش انسان است، «همس‌پت‌میدیم»؛ که همان «با هم بودن و با هم گرد آمدن» است و پنج روز پایان سال؛ پنج روز «پنجه» را در بر می‌گیرد. این آفرینش بهترین و زیباترین آفرینش اهورایی است. در این روز کیومرس آفریده می‌شود که نیای آدمیان امروزی است؛ ودر پایان این آفرینش، نوروز فرا می‌رسد، که به گونه‌ای جشن پایان آفرینش و روز به کمال رسیدن انسان است. به همین انگیزه، جشنی بزرگ بر پا می‌شود که همانا نوروز است. 

این نگاه به نوروز شوند(:سبب) آن شد که در داستان‌ها و باورهای ایرانیان، به این روز، باروری و زایش همه‌ی نیکویی‌ها نسبت داده شود و گویند هر آن‌چه در خور جایگاه والای انسانی است، در این روز، به همراه انسان آفریده شده است. 

٥: جای دادن نوروز در آغاز بهار، از روزگار ملكشاه سلجوقی- 465 تا 485 مهی(:قمری) – بوده است. در این هنگام به فرمان ملكشاه، ستاره‌شناسانی همچون «عمر خیام»، «حكیم لوكری»، «میمون بن نجیب واسطی»، «ابوالمظفر اسفرازی» و چند تن دیگر به درست‌سازی گاه‌شماری دست یازیدند. 

٦: بر پایه‌ی نوشته‌های بابلی‌ها، شاهنشاهان هخامنشی در جشن نوروز در کاخ خود نشسته و نماینده‌های استان‌های گوناگون که پیشکش‌هایی گران همراه خود برای شاهان آورده بودند، می‌پذیرفتند. گفته شده که داریوش بزرگ، از شاهنشاهان هخامنشی، در آغاز هر سال از پرستشگاه «بال مردوک»، که از خدایان بزرگ بابلی‌ها بود، دیدن می‌کرد. 

٧: داریوش بزرگ كه در گسترش آیین‌های نوروزی در میان سرزمین‌های انیرانی کوشش بسیار داشت در نوروز 515 پیش از میلاد(٧ سال پس از آغاز پادشاهی‌اش) برآن شد تا فرمان دهد سنگ‌نبشته بیستون- دربردارنده‌ی آرزوها، اندرزها و گزارشی درباره‌ی گسترش ایران- در دل کوه کنده شود، تا تاریخ‌نگاران، با نگاه به این سنگ‌نبشته، بنویسند كه ایران تنها كشور جهان دارای «سند مالكیت» است. بزرگترین آرزوی داریوش كه در این سنگ‌نوشته آمده، این است كه خداوند، ایران را از «دروغ»، «خشكسالی» و «دشمن» پاس بدارد. 

٨: پس از ساخت تخت‌جمشید، در پارس و گشایش آن، آیین‌های رسمی نوروز، با شكوه بی‌مانندی در آنجا برگزارمی‌شد. آیین نخستین نوروز در تخت‌جمشید، دو هفته به درازا كشید. مردم در تالار صدستون و سران ایالت‌ها و بزرگان تراز اول در تالارهای دیگر این كاخ جای گرفته بودند. 
٩: داریوش دوم به مناسبت نوروز، در سال 416 پیش از میلاد، سكه‌ی زرین ویژه‌ای ضرب كرد كه در یك سوی آن شكل سربازی را در حال تیراندازی با كمان نشان می‌دهد. ضرب سكه‌ی زر و سیم یک سده پیش از آن به دست داریوش یكم آغاز شده بود. سكه‌های داریوش بزرگ «داریك» یا «دریك» نامیده می‌شدند. آیین دادن سکه‌ی عیدی، از زمان هرمز دوم – شاه ساسانی در سال 304 میلادی آغاز شده است. 

١٠: مهستان؛ نخستین پارلمان ایران در روزگار اشكانیان، نخستین نشست خود را در نوروز سال 173 پیش از میلاد با باشندگی مِهرداد یكم ـ شاه اشکانی ـ برگزار كرد و نخستین کار آن برگزیدن شاه بود. 

١١: در نوروز 44 پیش از میلاد، ایران خود را برای جلوگیری از یورش «ژولیوس سزار» آماده می‌كرد كه خبر رسید سزار 15 مارس(هفت روز پیش از نوروز) در سنای روم ترور شده است. شاه ایران جریان را به آگاهی بزرگان كشور، که نوروز را در دلواپسی به سر برده بودند، رسانید. اسپهبد سورنا، فرمانده‌ی كل ارتش ایران 9 سال پیش از آن (سال 53 پیش از میلاد) در «حرّان» ارتش روم را درهم شكسته بود. در این جنگ، كراسوس كنسول روم و فرمانده‌ی این ارتش كشته شده بود و سزار بر آن بود که کینه‌جویی کند. 
١٢: اردشیر پاپكان كه در سال 226 میلادی شاهنشاهی ساسانیان را بنیاد گذارد، ٤ سال پس از پادشاهی‌اش، از دولت روم كه در جنگ از او شكست خورده بود خواست كه نوروز ایرانی را بپذیرد و آن را به رسمیت بشناسد. سنای روم نیز آن را پذیرفت و از آن پس نوروز ما در گستره‌ی روم به Lupercal نامور شد. 

١٣: پارتیان و ساسانیان، همه ساله نوروز را را با برپایی آیین‌های ویژه‌ای جشن می‌گرفتند. بامداد نوروز، شاه جامه‌ی ویژه‌ی خود را پوشیده و به تنهایی به کاخ می‌شد. سپس کسی که به خجستگی شناخته شده بود به سرای شاه در می‌شد. سپس موبدموبدان، با زمزمه‌ی اوستا، همراه با فنجان، حلقه و سکه‌هایی از زر، شمشیر، تیروکمان، خامه(:قلم)، جوهر و گل به سرای بزرگان پای می‌گذارد. پس از موبد بزرگ، فرمانروایان شهرها و دیه‌ها به کاخ شده و به شاه پیشکش می‌دادند. ۲۵ روز مانده به نوروز، 12 ستون با آجرهای گلی در گستره‌ی کاخ برپا شده، و 12 گونه دانه‌ی گیاهی بر بالای هریک از آن‌ها کاشته می‌شد. در روز ششم نوروز، گیاهان تازه روییده شده بر بالای ستون‌ها را برداشته و به کف کاخ می‌پاشیدند و تا مهرایزد، روز ۱۶ فروردین، آن‌ها را برنمی‌داشتند. 

در روزگار ساسانی، آیین‌های نوروزی را 6 تا 30 روز برگزار می‌كردند و روز ششم فروردین یا نوروز بزرگ را خوردادروز می‌نامیدند و این روز را ازآن امشاسپند خورداد و زادروز اشوزرتشت و سالروز به پیامبری رسیدن او می‌دانستند. 

١٤: تا چندین سال پس از شامگاه ساسانیان، آیین‌های نوروزی در ایران پنهانی و خانوادگى برگزار می‌شد. از زمان عباسیان به شوند(:سبب) گسترش نفوذ ایرانیان در دستگاه خلفا، آیین‌های نوروز به این دستگاه راه یافت. در گزارش‌های تاریخی آمده است كه هارون‌الرشید، خلیفه‌ی نامور عباسى هزاران سكه‌ی نقره در نوروز سال ۲۱۱ هجرى، در شهر بغداد به بزرگانى كه به دیدن او رفته بودند، پیشکش داد. 

دلبستگی‌ ایرانیان به باورهای گذشته‌ی خود، نوروز را نمادی از شكوه و شناسه‌ی ایرانی کرد. در سراسر روزگار پس از ساسانیان، حتا در زمان خلیفه‌هایی كه باور چندانی به این آیین‌ها نداشتند، نوروز برپا بود و آشنایی و آگاهی فرمانروایان اموی و عباسی از آیین‌ پیشکش دادن، نشان دهنده‌ی گرایش فرمانروایان تازی به برگزاری نوروز است. 

١٥: مردآویز زیارى (مازندرانى) از قهرمانان ملى ایران كه بر بخش‌های بزرگى از ایران‌زمین فرمانروایی می‌کرد و اصفهان را به پایتختی خود برگزیده بود، كمر به برگزارى آیین‌هاى ملى ایران همچون تیرگان، مهرگان، سده، و مهم‌تر از همه نوروز، درست به مانند زمان ساسانیان، بست و در این راه سخت‌کوشی بسیار از خود نشان داد. 

١٦: با كاهش توانایی عرب‌ها در چیرگی بر ایران و روی کار آمدن دولت‌های ایرانی به مانند صفاریان و سامانیان و دلبستگی پادشاهان ایرانی‌نژاد به برگزاری آیین‌های ایرانی، نوروز دوباره همگانی و باشكوه هر چه بیشتر برگزار شد. 

١٧: ابوالفضل بیهقی در بخش‌هایی از تاریخ خود به دادن پیشکش در نوروز و مهرگان اشاره دارد كه نشان‌دهنده‌ی برگزاری آیین‌های نوروزی در روزگار غزنویان است. 

١٨: شاه اسماعیل صفوى، در سال ۱۵۰۲ میلادى، ۹ روز مانده به نوروز تاج‌گذارى كرد تا آیین‌هاى نوروزى را در دربار برگزار كند. او كه در تبریز خود را شاه ایران خواند در همین آیین گفته بود كه خویشکاری‌اش  زنده کردن شاهنشاهی ایران است. 

١٩: در سال ۱۵۹۷ میلادى، شاه عباس صفوى آیین  نوروز را در «نقش جهان» برگزار كرد و در سخنرانی خود اصفهان را پایتخت همیشگى ایران خواند و بر آن بود تا این شهر را زیباترین و امن‌ترین شهر جهان کند و به نمایندگان كشورهاى خارجى كه در این جشن بودند، گفت که براى كشور خود در اصفهان سفارتخانه بسازند. 

٢٠: نادرشاه به نوروز و آیین‌هاى آن دلبستگی فراوان داشت. وى سكه‌ی خود(سكه نادرى) را در سال ۱۷۳۵ میلادى، در سلام نوروزی رونمایی کرد و آن را به منشى‌ها و افسران خود عیدى داد. نادرشاه در سال ۱۷۳۹ در یورش به هند، پس از شكست دادن ارتش ۳۶۰ هزارى این كشور و دریافت تاج شاه هند، براى راهی شدن به دهلى، چشم به راه فرارسیدن نوروز شد تا در روزى خجسته به این آرزو برسد. 

٢١: كریم خان زند از سال ۱۷۶۱ میلادى، سلام نوروزى را در ساختمانى كه اینك موزه‌ی پارس نامیده مى‌شود، برگزار مى‌كرد و سپس به دیدن مردم كوچه و بازار می‌رفت. او در نخستین نوروز در شیراز، چند نوازنده را فراخوانده بود تا در میدان‌هاى شهر بنوازند و مردم را شاد كنند. 

٢٢: آغا محمدخان قاجار نیز، «نوروز» را براى تاجگذارى‌اش برگزید. اودر نوروز سال ۱۱۷۴خورشیدی(مارس ۱۷۹۵ میلادى)، در تهران تاجگذارى كرد و این شهر را پایتخت خود کرد. 

٢٣: در روزگار رضاشاه، در سال 1304خورشیدی، بنابر قانون مصوب یازدهم فروردین‌ماه، آغاز سال با آمدن بهار، به گونه‌ای رسمی، آغاز سال ایران شد، و ماه‌های ایرانی به كار گرفته شد.

 

 

سرچشمه امرداد