ماتیکان هزار داتستان

ماتیکان هزار داتستان

 

 ماتیکان هزار دادستان یا مادیان هزار دادستان یکی از متون پهلوی مشهور و به نام دوران ساسانی است.در این متن حقوقی،قوانین جزایی و کیفری زرتشتیان ایران در دوران باستان تشریح و توضیح داده شده است.

 

 ماتیکان ، مادیان یا همان ماده واحده به معنای قانون ،هزار همان معنای هزار می دهد و دادستان یا دادگستری همان حقوق و قضا هست.در کل این واژه به معنای هزار قانون حقوقی یا دادستانی است.


دریافت ماتیکان هزار داتستان

بندهش ، میراثی از ایران باستان

 بندهش ، میراثی از ایران باستان


 


بیشتر بدانیم : بندهشن

 

كتاب بندهش را موبدی زردشتی به نام فرنبغ‌دادگی یا دادویه در سده‌ سوم هجری از روی نوشته‌های باستانی ایران گردآوری كرده است. 

 

خبرگزاری كتاب ایران(ایبنا) ـ بندهش (bondahesh) كتابی به زبان فارسی میانه و خط پهلوی است كه یكی از مهم‌ترین متن‌های دینی و تاریخی زردشتی به شمار می‌آید. بندهش از دو واژه‌ی «بن» به معنای آغاز و خواستگاه و «دهش» به معنای آفرینش ساخته شده و روی هم به معنای آفرینش آغازین است. با این همه، آنچه در كتاب آمده، تنها پیرامون آفرینش نیست، بلكه دانستنی‌های جغرافیایی، زمین‌شناسی، جانورشناسی، گیاه‌شناسی، مردم‌شناسی، گاهشماری، اخترشناسی و پیشگویی‌هایی درباره آینده‌ جهان نیز در آن گنجانده شده است. از این رو می‌توانیم آن را كتابی دانشنامه‌گونه از ایران باستان بدانیم. با وجود این، هنوز پژوهش جامعی درباره‌ محتوای این كتاب ارزشمند، انجام نشده است

چگونگی گردآوری 


كتاب بندهش را موبدی زردشتی به نام فرنبغ‌دادگی یا دادویه در سده‌ سوم هجری از روی نوشته‌های باستانی ایران گردآوری كرده است. فرنبغ خود در آغاز كتاب به بهره‌گرفتن از زند(تفسیر اوستا) اشاره كرده و در جای‌جای كتاب عبارت‌هایی مانند “آن گونه در دین گوید”، “چنین گوید به دین” یا “در دین گوید”، نوشته است كه در همگی آنها دین به معنای اوستا و زند است


بررسی كتاب هشتم دینكرد، یكی دیگر از كتاب‌های دینی و كهن ایرانیان، نشان می‌دهد كه بسیاری از دانستنی‌های بندهش در دام‌دادنسك اوستایی، وندیداد، سپندنسك و چهردادنسك وجود داشته است. بنابراین، آنچه در بندهش آمده، ریشه در نوشته‌های بسیار كهن‌تر ایرانیان دارد


متن‌ها و ترجمه‌ها 


از بندهش دو گونه متن بلند و كوتاه به زبان پهلوی در دست است. متن بلند ،ایرانی خوانده می‌شود؛ زیرا هر سه دست‌نویس موجود از آن، در ایران نوشته شده اند. یكی از آن متن‌ها را موبد خدابخش فرود آبادان نزدیك سال 1870 میلادی و دیگری را دستور تیرانداز به سال 1880 برای هیربد تهمورس دینشاه از یزد به هند بردند. نسخه‌ سوم نیز، بی‌آن‌كه سرنوشت آن را به درستی بدانیم، از هند سر درآورد. متن كوتاه را ،متن هندی می‌خوانند؛ زیرا در هندوستان از روی نسخه‌های بلند ایرانی نوشته شده است


انكتیل دوپرون دست‌نویسی را از هند به فرانسه برد و ترجمه‌ای از آن را به زبان فرانسه در سال 1771 منتشر كرد. سپس ترجمه‌هایی از این كتاب به آلمانی و انگلیسی منتشر شد. ترجمه‌ روانی از بندهش به زبان فارسی امروزی بر پایه‌ سه دست‌نویس ایرانی پس از كوشش 20 ساله‌ شادروان مهرداد بهار انجام شده است. استاد بهار در مقدمه‌ای كه بر این اثر نوشته‌، آن را “دایره المعارفك” نامیده‌ است. (ص 14) 


از آغاز تا فرجام 


كتاب بندهش سه موضوع اصلی را در بر می‌گیرد: اورمزد و دشمنی اهریمن؛ آفرینش مادی از آغاز تا انجام؛ تاریخ و پیوند كیانیان و زیستگاه‌های آنان. هریك از این موضوع‌ها خود بخش‌هایی دارند و گاهی خود آن بخش‌ها نیز بخش‌های كوچك‌تری دارند. از این رو، پژوهشگرانی كه روی این كتاب كار كرده‌اند، آن را به شیوه‌ متفاوتی گفتاربندی كرده‌اند. برای نمونه، مهرداد بهار آن را در یك مقدمه كوتاه و 22 بخش تنظیم كرده است؛ اما چون بخش نهم(درباره‌ نحوه‌ 

از بندهش دو گونه متن بلند و كوتاه به زبان پهلوی در دست است. متن بلند ایرانی خوانده می‌شود؛ زیرا هر سه دست‌نویس موجود از آن، در ایران نوشته شده اند 

آن آفرینش‌ها) خود زیربخش‌های كوچك‌تری دارد، برخی مانند انكلساریا، آن را در 40 بخش تنظیم كرده‌اند. فهرست بخش‌های این كتاب بر پایه‌ شیوه‌ مهرداد بهار این گونه است

بخش نخست: سرآغاز 
بخش دوم: درباره آفرینش مادی 
بخش سوم: درباره فراز آفریدن روشنان 
بخش چهارم: درباره چگونگی و علت آفریدگان برای نبرد 
بخش پنجم: تازش اهریمن بر آفرینش 
بخش شم: درباره‌ دشمنی دو مینو 
بخش هفتم: درباره زیج گیهان كه چگونه اتفاق افتاد 
بخش هشتم: درباره نبرد كردن آفریدگان گیتی با مقابله اهریمن 
بخش نهم: درباره‌ نحوه‌ آن آفرینش كه شامل موضوع‌های زیر است: 
درباره‌ چگونگی زمین‌ها/ درباره‌ چگونگی كوه‌ها/ درباره‌ چگونگی دریاها/ درباره‌ چگونگی رودها/ درباره‌ رودهای نامور/ درباره‌ چگونگی دریاچه‌ها/ درباره‌ چگونگی جانوران به پنج شكل/ درباره‌ چگونگی مردمان/ درباره‌ چگونگی زنان/ درباره‌ چگونگی زایش هر سرده/ درباره‌ چگونگی گیاهان/ درباره‌ سروری مردمان و گوسفندان و هر چیزی/ درباره‌ چگونگی آتش/ درباره‌ چگونگی خواب/ درباره‌ چگونگی بانگ‌ها/ درباره‌ چگونگی باد، ابر، باران/ درباره‌ چگونگی خرفستران/ درباره‌ چگونگی گرگ سردگان/ درباره‌ «چیز چیز» كه به چه گونه‌ای آفریده شده است. 
بخش دهم: درباره‌ سال دینی 
بخش یازدهم: درباره‌ بزرگ كرداری ایزدان مینوی 

بخش دوازدهم : درباره بدکرداری اهریمن ودیوان

بخش سیزدهم : درباره تن مردمان بسان گیتی

بخش چهاردهم : درباره سروری کشورها

بخش پانزدهم : درباره چینود پل و روان درگذشتگان

بخش شانزدهم : درباره شهرهای نامی از ایرانشهر و خانه کیان

بخش هفدهم : درباره مانشهایی که کیان به فره کردند ، و (آنها) که به افدی و شگفتی از آن (ها سخن) گویند

بخش هجدهم : درباره درباره گزند (ی که) هزاره هزاره به ایرانشهر آمد

بخش نوزدهم : درباره رستاخیز و تن پسین

بخش بیستم : درباره تخمه و پیوند کیان

بخش بیست و یکم : درباره دوده موبدان

بخش بیست و دوم : درباره سال شمار تازیان به دوازده هزار سال


دریافت بندهش

 

خداشناسی زرتشتی

خداشناسی زرتشتی


از باستانی‌ترین زمان تا کنون/ به خامه دستور دکتر مانک‌جی نوشیروان جی دهالا. برگردان به پارسی: موبد رستم شهزادی. 

این کتاب یکی از جامع ترین و کامل ترین کتابهای موجود به زبان پارسی برای آشنایی با ابعاد و زوایای گوناگون دین بهی از آغاز تا امروز می باشد و خواندن آن به همه دوستداران و پژوهشگران دین ، تاریخ و فرهنگ زرتشتی و ایران باستان با هر میزان از سطح دانش توصیه می شود.

 


در کتاب «خداشناسی زرتشتی» ما شاهد تفکیک گفتمان خداشناسی زرتشتی در چند بازه‌ی تاریخی هستیم. نخست سیستم خداباوری مردمان پیش از اشوزرتشت مورد واکاوی قرار می‌گیرد، سپس دستگاه خداشناسی گاثاها و امتداد این خداشناسی سیستماتیک در عصر اوستا بررسی می‌شود و در بخش سوم پژوهشگر به واکاوی گفتمان خداشناسی زرتشتی در روزگار نسک‌های پهلوی و عصر اشکانیان و ساسانیان می‌پردازد. در بخش پایانی کتاب، «دستور دکتر دهالا» به واشکافی اتمسفر فکری پارسیان‌هند از سده‌ی نوزدهم تا هنگام نگارش کتاب می‌پردازد.

دریافت نسک  خداشناسی زرتشتی

رد تاریخی و تحلیلی نظریه مهاجرت آریایی ها به ایران

 رد تاریخی و تحلیلی نظریه مهاجرت آریایی ها به ایران

 


بیشتر منابع تاریخی، مردمان امروزه ایران را بازماندگان آریاییانی می‌دانند كه از سرزمین‌های دوردستِ شمالی به سوی جنوب و سرزمین فعلی ایران كوچ كرده‌اند و مردمان بومی و تمدن‌های این سرزمین را از بین برده و خود جایگزین آنان شده‌اند.
تاریخ این مهاجرت‌ها با اختلاف‌های زیاد در دامنه وسیعی از حدود 3000 سال تا 5000 سال پیش؛ و خاستگاه اولیه این مهاجرت‌ها نیز با اختلاف‌هایی زیادتر، در گستره وسیعی از غرب و شمال و مركز اروپا تا شرق آسیا، حوزه دریای بالتیك، شبه‌جزیره اسكاندیناوی، دشت‌های شمال آسیای میانه و قفقاز، سیبری و حتی قطب شمال ذكر شده است. دامنه وسیع این اختلاف‌ها، خود نشان‌دهنده سستی نظریه‌ها و كمبود دلایل و برهان‌های اقامه شده برای آن است.


اغلب متون تاریخی معاصر، این خاستگاه‌ها و این مهاجرت بزرگ را تنها با چند جمله و عبارت كوتاه و مبهم و غیر دقیق به پایان رسانده‌ و این مبادی مهاجرت را دقیقاً معرفی نكرده و آنرا بطور كامل و كافی مورد بحث و تحلیل قرار نداده‌اند. در این متون اغلب به رسم نقشه‌ای با چند فلش بـزرگ اكتفا شده است كه از اقصی نقاط سیبـری و از چپ و راست دریای مازندران به میانه ایران زمین كشیده شده است.


از آنجا كه می‌دانیم مهاجرت‌های انسانی و جابجایی تمدن‌ها در طول تاریخ همواره به دلیل دستیابی به «شرایط بهتر برای زندگی» بوده است، در دوران باستان این «شرایط بهتر» بویژه عبارت از آب فراوان‌تر و خاك حاصلخیزتر بوده است. اگر چنانچه بتوانیم دلایلی برای این گمان فراهم سازیم كه در روزگار باستان ویژگی‌های آب‌وهوایی و چشم‌انداز طبیعی در فلات ایران مناسب‌تر از روزگار فعلی بوده است؛ و از سوی دیگر مشخص شود كه خصوصیات آب‌وهوایی در سرزمین‌های شمالی ایران نامناسبتر از امروز و حتی روزگار باستان بوده است؛ می‌توانیم مهاجـرت بـزرگ آریـاییـان به ایـران امروزی را با تردید مواجه كنیم و حتی احتمال مهاجرت‌هایی از ایران به نقاط دیگر جهان را مطرح سازیم. 


از آنجا كه رشد و ازدیاد جمعیت همواره در زیست‌بوم‌های مناسب و سازگار با انسان رخ داده است، بعید به نظر می‌رسد كه جوامع كهن، سرزمینِ با اقلیم مناسب و معتدل ایران را نادیده گرفته و در سرزمین‌های همیشه سرد و یخبندان سیبری، روزگار بسر برده و پس از آن متوجه ایران شده باشند. و همچنین می‌دانیم كه در تحقیقات میدانی‌ نیز سكونتگاه‌هایی نیز در آن مناطق پیدا نشده است.


ما در این گفتار به این فرضیه خواهیم پرداخت كه ایرانیان یا آریاییان «به ایـران» كوچ نكردند، بلكه این آریاییان از جملة همان مردمان بومی ساكن در ایران هستند كه «در ایـران» و «از ایـران» كوچ كردند و پراكنش یافتند.


شواهد باستان‌زمین‌شناسی می‌دانیم كه آخرین دوره یخبندان در كرة زمین، در حدود 14000 سال پیش آغاز شده و در حدود 10000 سال پیش پایان یافته است. دوره‌های یخبندان موجب ایجاد یخچال‌های بزرگ و وسیع در قطب‌ها و كوهستان‌های مرتفع ‌شده و در سرزمین‌های عرض‌های میانی و از جمله ایران به شكل دوره‌های بارانی و بین‌بارانی نمودار می‌شود. دوره‌های بارانی همزمان با دوره‌های بین‌یخچـالی و دوره‌های بین‌بـارانی همزمان با دوره‌های یخچالی دیده شده‌اند. 


رسوب‌های چاله‌های داخلی نشان می‌دهد كه ایران در دوره‌های گرم بین‌یخچالی شاهد بارندگی‌های شدیدی بوده كه موجب برقراری شرایط آب‌وهوایی مرطوب و گسترش جنگل‌ها در نجد ایران شده و در دوره‌های سرد یخچالی به استقبال شرایط آب‌وهوایی سرد و خشك می‌رفته است.


بدین ترتیب در حدود 10000 سال پیش، با پایان یافتن آخرین دوره یخبندان، شرایط آب‌وهوایی گرم و مرطوب در ایران آغاز می‌شود. شواهد باستان‌زمین‌شناسی نشان می‌دهد كه با آغاز دوره گرم و مرطوب و عقب‌نشینی یخچال‌ها به سوی شمال، به مرور بر میزان بارندگی‌ها افزوده می‌شود. بطوریكه در حدود 6000 سال تا 5500 سال پیش به حداكثر خود كه 4 تا 5 برابر میزان متوسط امروزی بوده است، می‌رسد. متعاقب آن آب دریاچه‌های داخلی بالا می‌آید و به بالاترین سطح خود می‌رسد و تمامی چاله‌ها، كویرها، دره‌ها و آبراهه‌ها پر از آب می‌شوند. این دوره‌ای است كه در اساطیر ملل مختلف با نام‌های گوناگون و از جمله توفان عصر جمشید و توفان نوح یاد شده است.


افزایش بارندگی و طغیان رودخانه‌ها یكبار دیگر در حدود 4500 سال پیش شدت می‌گیرد، اما بزودی بارندگی‌ها پایان یافته و در حدود 4000 سال پیش خشكسالی و دورة گرم و خشكی آغاز می‌شود كه در 3800 سال پیش به اوج خود می‌رسد و همانطور كه پس از این خواهیم دید، این زمان مصادف با جابجایی بزرگ تمدن‌ها در فلات ایران و افول و خاموشی بسیاری از سكونتگاه‌ها و شهرها و روستاهای باستانی ایران است. 


آب‌وهوای گرم و مرطوب دوران میان 10000 تا 4000 سال پیش، پوشش گیاهی غنی و جنگل‌های متراكم و انبوهی را در سرزمین ایران و حتی در صحاری امروزی خشك و بی‌آب و علف ترتیب داده بوده است. در آن دوران گسترش جنگل‌ها و عقب‌نشینی صحراهای گرم، سرزمین سبز و خرمی را در ایران بزرگ شكل داده بود و دشت‌های شمال افـغانستان امروزی از سـاوانـاهای وسیع (جنگل‌های تُـنك) و علفزارهای مرطوب پوشیده بوده است. 


فراوانی دار و درخت در شمال افغانستان و بخصوص بخش غربی آن كه بادغیس (در اوستا «وَئیتی‌گَئِس») خوانده می‌شود, در متن پهلوی بندهش گزارش شده است: ”واتگیسان جایی است پر از دار و پر از درخت”. این وضعیت اقلیمی شمال افغانستان در متون تاریخی عصرهای میانه نیز آمده است؛ مسعودی در مروج‌الذهب از بلخ زیبا با آب و درخت و چمنزارهای فراوان، یاد می‌كند؛ واعظ بلخی در فضائل بلخ از صد هزار درخت بلخ نام می‌برد؛ نظامی عروضی از قول شهریار سامانی آنجا را به جهت خرمی و سرسبزی از بهشت برتر می‌داند؛ و فریه سیاح، مراتع بادغیس را بهترین مراتع تمام آسیا می‌داند. امروزه بخش‌های وسیعی از بادغیس و بلـخ از صحاری خشك و شن‌های روان تشكیل شده است. این شن‌های روان و بیابان‌های سوزان بویژه در پیرامون كرمان و سیستان با گستردگی هر چه بیشتر دیده می‌شوند؛ در حالیكه در متون تاریخی دو هزار سال پیش به جنگل‌ها و چمنزارهایی در این نواحی اشاره شده است. 


در این زمان سرزمین ایران دارای مراتع بسیار غنی و زیستگاه‌های انبوه حیات وحش بوده است. در این منطقه بركه‌ها، آبگیرها و تالاب‌های طبیعی با آب شیرین كه محل زیست انواع آبزیان و پرندگان بوده و همچنین جنگل‌های وسیع و نیزارهای متراكم وجود داشته است. 

بنابر داده‌های بخش‌های بالا در فاصله 10000 تا 4000 سال پیش، آب‌وهوای گرم و بارانی در سراسر فلات ایران حكمفرما بوده است كه علاوه بر آن سطح زمین و رودها و همچنین مصب رودها پایین‌تر از امروز و سطح دریاچه‌ها و آبگیرها بالاتر از سطح امروزی آنها بوده و در نتیجه همه چاله‌های داخلی، سرزمین‌های پست كنار دریاچه‌ها، دره‌ها، كویرها و رودهای خشك امروزی از آب فراوان و شیرین برخوردار بوده‌اند و در سراسر ایران اقلیمی سرسبز با مراتع پهناور و فرآورده‌های گیاهی و جانوری غنی وجود داشته و شرایط مناسبی برای زندگانی انسانی مهیا بوده است.


شواهد باستان‌شناسی شرایط آب‌وهوایی گرم و مرطوب در مابین 10000 تا 4000 سال پیش را یافته‌ها و نشانه‌های باستان‌شناختی نیز تأیید می‌كند. از سویی بخش بزرگی از تپه‌های باستانی و سكونتگاه‌های كهن ایران از نظر زمانی به همین دوره 6000 ساله گرم و پر باران تعلق دارند و همه آن‌ها در كنار كویرهای شوره‌زار، رودهای خشك و مناطق بی‌آب و علف پراكنده‌اند كه این نشان از شرایط بهتر آب‌وهوایی در زمان شكل‌گیری و دوام آن تمدن‌ها دارد. 


استقرار این تمدن‌ها در كنار چاله‌ها و كویرهای خشك و نمكزار، نشانه وجود آب فراوان و شیرین در آنها بوده است و خشك‌رودهای امروزی مجاور تپه‌ها، آب كافی و زلال اهالی شهر یا روستا را تأمین می‌كرده است.


از سویی دیگر دركنار دریاهای امروزی نشانه‌ای از تپه‌های باستانی به چشم نمی‌خورد. تپه‌های باستانی در جنوب با ساحل خلیج‌فارس فاصله‌ای چند صد كیلومتری دارند كه نشان می‌دهد در دوران یخبندان كه سطح دریاهای جنوب پایین‌تر از سطح فعلی بوده، پس از بالا آمدن آب دریا، سكونتگاه‌های انسانی به زیر آب رفته است و در دوران بین‌یخبندان كه سطح دریاهای جنوب بالاتر و همچنین سطح زمین پایین‌تر بوده و رسوب‌های ناشی از سه رود بزرگِ كارون، دجله و فرات كمتر جایگیر شده بودند، آب خلیج‌فارس تا نزدیكی‌های تمدن‌های آنروز در شوش و سومر می‌رسیده است. كتیبه‌های سومری به روایت این نفوذ آب‌ها به درون میاندورود پرداخته و از شهر باستانی «اریدو» به عنوان “شهری در كنار دریا” نام برده‌اند. 


سكونتگاه‌های باستانی در شمال و در كرانه دریای مازندران نیز با ساحل فاصله‌ای ده‌ها كیلومتری دارند، كه نشان می‌دهد در زمان رونق آن‌ باششگاه‌ها، سطح دریای مازندران بالاتر از امروز بوده است. همچنین باقیمانده سدهای باستانی و از جمله سد و بندهای ساخته شده بر روی دره‌ها و آبراهه‌های كوه خواجه در سیستان نیز نشانه بارندگی‌های بیشتر در زمان خود است. این بندها آب مصرفی لازم برای نیایشگاه‌ها و دیگر ساختمان‌های بالای كوه خواجه را تأمین می‌كرده‌اند. امروزه نه تنها آن آبراهه‌ها، بلكه حتی دریـاچـه هـامـون نیز كاملاً خشك شده است. خشكسالی‌های كوتاه مدت اخیر در ایران نشان داد كه حتی چند سال كمبود بارندگی می‌تواند به سرعت دریاچه‌ها و آبگیرها و رودهای بزرگ را خشك سازد و چرخه حیات و محیط زیست را در آنها نابود كند. خشك شدن دریاچه ارژن در فارس و زاینده‌رود در اصفهان نمونه‌ای از این پدیده نگران كننده بود. 


نشانه‌های باستان‌شناختی، همچنین آثار رسوب‌های ناشی از سیل‌های فراوان در حدود 5500 سال پیش را تأیید می‌‌كند. به عنوان نمونه می‌توان از حفاری قره‌تپه توسط استاد میر عابدین كابلی در منطقة قم‌رود كه با هدف ثبت دامنه دگرگونی‌ها و تغییرات ناشی از طغیان آب‌ها انجام شد، نام برد. بر این اساس در حدود 5500 سال پیش وقوع سیل‌های مهیبی منجر به متروك و خالی از سكنه شدن كل منطقه قم‌رود و مهاجرت مردم به ناحیه‌های مرتفع‌تر مجاور شده است.


علاوه بر اینها, وجود نگاره‌های روی سفال از غزال، فیل، گوزن، پرندگان وابسته به آب و آبزیان، و حتی لاك‌پشت، ماهی و خرچنگ، نشانه شرایط مطلوب آب‌وهوایی در زمان گسترش آن تمدن‌ها بوده است. 


در اینجا باید به این نكته مهم نیز اشاره كرد كه همزمان با دوره‌ای كه در فلات ایران شرایط محیط زیست بسیار مطلوب برای جوامع انسانی وجود دارد و از آن بهره‌برداری نیز می‌شود، در سراسر سرزمین سیبری و شمال آسیای میانه و شمال قفقاز كه آن ناحیه‌ها را محل كوچ و مهاجرت آریاییان به حساب می‌آورند، تنها چند نمونه معدود از گورپشته یا شواهدی از زندگی غیر یكجا‌نشینی پیدا شده است كه از جمله آنها می‌توان از پناهگاه‌هایی در بخش‌های شمالی حوضه آبریز دریاچه آرال نام برد. در آن زمان، در آن سرزمین‌ها تنها سرما و یخ‌‌های باقیمانده از دوره یخبندان حكمفرما بوده و آنچه پیدا شده عموماً متعلق به عصرهای جدیدتر و كوچ ایرانیان و اقوام دیگر به آن نقاط می‌باشد.


شواهد اسطوره‌شناسی و متون كهن از نگاه اسطوره‌شناسی و متون كهن، افسانة توفان یادگاری از دوران پر باران و مرطوب گذشته است. در متون پهلوی و از جمله بنـدهش آمده است كه «تیشتر» بارانی بساخت كه دریاها از او پدید آمدند و همه جای زمین را آب فرا گرفت و خشكی‌های روی زمیـن بر اثر بالا آمدن آب به هفت پاره یا هفت كشور تقسیم شدند.


در وندیداد از دیوی بنام «مَهرَك اوشا» كه در برخی نامه‌های پهلوی به «ملكوش» و در مینوی‌خرد بنام «ملكوس» آمده، نام برده شده كه دیوی است مهیب كه به مدت چند سال زمین را دچار باران و تگرگ و برف و باد و باران می‌كند. 


به روایت وندیداد، اهورامزدا جمشید را از این آسیب آگاه می‌سازد و دستور ساخت جایگاهی بنام «وَر» را به جمشید می‌دهد تا هر یك از آفریدگان پاك آفریدگار، از مردم و مرغان و پرندگان و چارپایان و گیاهان و تخم گیاهان و آتش و هر آنچه زندگی مردمان را بكار آید را در آن جایگاه نگاه دارد و پس از سپری شدن هجوم این دیو و فرو نشستن توفان، از آن پناهگاه بدر آیند و جهان را دوباره آبادان سازند و از نیستی برهانند.


این سرگذشت ایرانی به شكل‌های گوناگونی روایت شده است. از جمله هندوان بر این اعتقادند كه توفان بزرگ موجب گرفتاری «مانو» شد, اما «ویشنو» كه خود را به شكل یك ماهی با شاخی بزرگ ساخته بود، كشتی او را راهنمایی كرد تا بتواند در «كوهستان‌های شمالی» فرود آید. ویشنو خود قبلاً مانو را از توفان بزرگ آگاه كرده و به او فرمان مقابله داده بود. مانو به هفت دانشمند و یك جفت نر و ماده كه از همه جانداران گیتی در كشتی داشت، فرمان داد تا از كشتی پیاده شوند و همراه با خشكیدن آب‌ها در سرزمین‌ها گسترده شوند. مانو تخم همه گیاهان را نیز با خود برداشته بود. 


عبارت «كوهستان‌های شمالی» در داستان‌های هندیانی كه در سرزمین‌های پیرامون رود سند (هند) و پنجاب زندگی می‌كردند، اشاره آشكاری است به كوچ آنان از كوهستان‌های پـامیـر و بـدخشـانِ افغانستان امـروزی كه از اصلی‌ترین سرزمین‌های ایرانی بوده است. 


روایت دیگری از توفان بزرگ، داستان توفان نوح است كه قدیمی‌ترین روایت شناخته شده آن به سومریان تعلق دارد و بعدها مورد اقتباس بابلیان و اكدیان قرار می‌گیرد و در كتاب عهد عتیق (تورات) هم تكرار می‌شود.


سرگذشت توفان بزرگ و سیلاب‌ها، همچنین در تاریخ‌های سنتی چینیـان نیز آمده است. به موجب «كتاب‌های خیزران» در زمان «یـو»
Yu ، مؤسس سلسله «شیـا» یا نخستین سلسله، سیلاب‌های عظیمی سراسر امپراطوری را تا بلندترین تپه‌ها در بر گرفت. «یـو» با كمال شایستگی موفق به فرو نشاندن سیلاب‌ها در مدت سیزده سال می‌شود. 


شواهدی از وضعیت دریاهای باستانی در آثار ابوریحان بیرونی (همچون «تحدید نهایات‌الاماكن») نیز به چشم می‌خورد. بیرونی هنگام شرح ساخته شدن آبراهة سوئز به فرمان پادشاهان ایرانی، از دریایی به جای سرزمین‌های سفلای مصر یاد می‌كند؛ دریایی كه وجود آن در آثار هرودت نیز نقل شده است. او اعتقاد دارد كه در دوران پادشاهی میانه مصر، این دریا بحدی گسترش داشته است كه كشتی‌ها نه تنها در شاخابه‌های نیل، بلكه بر روی دشت‌های خشك امروزی نیز ره می‌سپرده‌اند و هنگام عزیمت به ممفیس از كنار اهرام می‌گذشته‌اند. 


افسانه‌ها و روایت‌های شفاهی نقل شده از زبان مردمان مناطق كویری مركزی ایران، وجود دریایی بزرگ در جای كویر خشك امروزی را تأیید می‌كند. نگارنده داستان‌های متعددی در شهرهای دامغان، ساوه، كاشان، زواره، میبد، نائین، یزد و بردسكن شنیده است كه در اغلب آنها به دریای بزرگ، جزیره‌های متعدد، بندرگاه‌ و لنگرگاه و حتی به فانوس دریایی اشاره شده است. در ادامه، نگارنده به دو نكته دیگر تنها اشاره‌ای می‌كند:


نخست، روایت فرگرد دوم وندیداد و پهناور شدن زمین و گسترش مردمان بخاطر افزونی جمعیت در زمان جمشید و به سوی نیمروز و به راه خورشید، كه به گمان نگارنده سوی نیمروز یا جنوب در اینجا اشاره به سوی تابش خورشید گرم نیمروزی و گرم شدن هوا است و نه اشاره به سمت گسترش جوامع انسانی، كه در اینباره تعبیر “به راه خورشید”، سمت و سوی پراكنش كه از «شرق به غرب» است را بهتر روشن می‌سازد. 


و دیگر، سرگذشت فریدون در شاهنامه فردوسی و تقسیم پادشاهی جهان بین سه پسرش ایرج و سلم و تور كه اشاره‌ای به مهاجرت ایرانیان از دل ایران به سوی سرزمین‌های شرقی و غربی است. سلم و توری كه بعدها و به موجب گزارش‌های ایرانی به برادر كوچك خود تاختند و اشاره‌ای است به یورش باشندگان سرزمیـن‌های شرقی و غربی ایران به سرزمین مادری خود.


اما پس از این دوران طلایی یعنی در حدود 4000 تا 3800 سال پیش خشكسالی و قحطی بزرگی به وقوع می‌پیوندد و دوره گرم و مرطوب جای خود را به دوره گرم و خشك می‌سپارد. در این زمان سطح آب‌ها به سرعت پایین می‌رود و دریاچه‌ها و رودهای كوچك‌تر خشك می‌شوند و سكونتگاه‌های انسانی را با بحرانی بزرگ مواجه می‌سازد. بحرانی كه با كمبود آب آغاز شده و به سرعت تبدیل به كمبود مواد غذایی، ركود و نابودی كشاورزی، گسترش بیابان‌ها، نابودی مراتع، از بین رفتن زیست‌بوم طبیعی و عواقب بغرنج آن می‌شود. 


این خشكسالی موجب می‌شود تا مردمان ساكن در ایران، مردمانی كه پس از توفان بزرگ از كوهستان‌ها فرود آمده و سرزمین‌های پیشین خود را دگر باره آباد ساخته بودند، باز هم دگرباره و علیرغم میل قلبی خود، به دنبال یافتن سرزمین‌های مناسب‌تر به جستجو و كوچ‌های دور و نزدیك بپردازند و بی‌گمان چنین رویدادهای نامطلوب طبیعی و كمبودهای نیازمندی‌های انسانی، موجب اختلاف‌ها، درگیری‌ها، جنگ‌ها و ویرانی‌ها می‌شده است. درگیری‌هایی كه وقوع آن مابین ساكنان واحه‌ای كوچك و هنوز كم و بیش حاصلخیز، با تازه از راه رسیدگانِ جستجوگرِ آب و زمین، اجتناب ناپذیر است. 


این پیامدها را كاوش‌های باستان‌شناسی تقریباً در همه تپه‌های باستانی ایران تایید كرده است: «پایان دوره زندگی انسان در حدود 4000 سال پیش و همراه با لایه‌ای از سوختگی و ویرانی». نابودی و سوختگی‌ای كه نه فرآیند یورش آریاییان، بلكه نتیجه درگیری‌هایی بر سر منابع محدود نیازهای بشری بوده است و تا حدود 3500 سال پیش به طول می‌انجامد، صدها سالی كه به جز معدودی تمدن‌های جنوب‌غربی ایران و شهرهای میاندورود، به ندرت در تپه‌های باستانی آثار زندگی در این دوره را بدست می‌آوریم. این سال‌های سكوت نسبی در سرگذشت ایران، شباهت زیادی به شرایط پادشاهی ضحاك در شاهنامه فردوسی دارد. 


در پایان این دوره و همزمان با آغاز عصر آهن یعنی در حدود 3500 سال پیش، بهبود وضعیت آب‌و‌هوایی به تدریج آغاز می‌شود و زمینه را برای گسترش وشكوفایی تمدن‌های نوین ایـرانی فراهم می‌سازد كه در حدود 2800 سال پیش به شرایط مطلوب اقلیمی پیشین خود دست می‌یابد.


با توجه به نكات بالا مسئله كوچ آریاییان از شمال به سوی سرزمین فعلی ایران و آسیای میانه ممكن به نظر نمی‌رسد. آنچه بیشتر به ذهن نزدیك می‌آید، اینست كه آریاییان همان مردمان بومی‌ای هستند كه از روزگاران باستان در این سرزمینی كه از هر حیث برای زندگانی مناسب بوده است، زیسته‌اند و آثار تمدن آنان به فراوانی در این سرزمین دیده شده و در جای دیگری اثری از سكونت آنان به دست نیامده است. بدرستی كه تغییرات فرهنگی و تمدنی عصر آهن نتیجة منطقی تكامل عصر مفرغ است و نه تحولاتی ناشی از ورود اقوام دیگر به منطقه. این آریاییانِ ساكن بومی ایران، هنگام افزایش شدید بارندگی دست به مهاجرت به سوی زمین‌های مرتفع می‌زدند؛ و هنگام كاهش شدید بارندگی به زمین‌های پست و هموار پیشین باز می‌گشتند. اینان پس از توفان بزرگ دستكم دو بار از دل ایران به سوی نقاط دیگر مهاجرت كرده‌اند:


1- یكبار پس از عقب‌نشینی دریاها و دریاچه‌های داخلی و خشك شدن باتلاق‌های باقیمانده از توفان بزرگ، كه از كوهستان‌های مجاور به سوی جلگه‌ها و دشت‌های رسوبی هموار و حاصلخیز، كوچ كرده و فرود آمدند؛ كه در نتیجه، این مهاجرت‌ها كوچی «عمودی»، از ارتفاعات به سوی دشت‌ها و وادی‌ها بوده است. زمان آغاز این جابجایی‌ها در میانه دوره گرم و مرطوب، و پس از پایان بارندگی‌های شدیدِ موسوم به توفان عصر جمشید یا توفان نوح، و حدود 5500 سال پیش بوده است. به عنوان نمونه‌ای از اینگونه مهاجرت‌ها می‌توان از دو كوچ بزرگ نام برد: نخست، كوچ هندیان آریایی از پیرامون كوهستان‌های هندوكش به سرزمین‌های تازه خشك شدة پنجاب و پیرامون رود سند كه یادمان تاریخی آن در متون كهن «ریگ‌و‌دا»ی هندوان باقی مانده است؛ و دیگری، كوچ عیلامیان و سومریان، كه از كوهستان‌های غربی ایران به سرزمین‌های باتلاقی تازه خشك شدة خوزستان و میاندورود یا بین‌النهرین انجام شده است. در بخش‌های كهن كتاب عهد عتیق یا تورات (سِفر پیدایش، باب یكم)، رویداد كـوچ سـومـریان آشكارا مهاجرتی “از مشـرق” به سوی زمینِ سـومـر یا شِنعـار، مورد توجه و اشاره قرار گرفته است. این گروه اخیر اندیشة ایجاد تمدن را با خود تا درة نیل و مصر در آفریقا پیش بردند و مصریان با بهره‌گیری از آن به پیشرفت‌های بزرگی نائل آمدند. در این باره حتی فرضیه‌هایی دائر بر مهاجرت فنیقیان از سواحل خلیج فارس به كرانه دریای مدیترانه مطرح است. از سوی دیگر می‌دانیم كه سومریان از نظر جسمانی شباهت كاملی به ساكنان بلوچستان و افغانستان امروزی و درة سند داشته‌اند؛ آثار هنری و معماری آنان گواهی می‌دهد كه تمدن سومر و تمدن شمال‌غرب هندوستان یا سرزمین‌های شرقی ایرانی، به یكدیگر همانند بوده‌اند و بی‌گمان از یك خاستگاه سرچشمه گرفته‌اند. كاوش‌های اخیر استاد یـوسف مـجیدزاده در منطقة جـیرفـت این فرضیه را بیش از پیش تقویت كرده است. 

2- و بار دیگر، مهاجرت‌هایی به هنگام خشكسالی مابین 4000 تا 3500 سال پیش كه به دنبال ناحیه‌های مناسب‌تر، محل زندگانی خود را تغییر داده و از پی زیستگاه‌های بهتر، از ایران یا به تعبیر سومریان، از “سرزمین مقدس” مادری خود به سوی سرزمین‌های دیگر متوجه شدند و سكونتگاه‌هایی را كه در 5500 سال پیش فراهم ساخته و مدت 1500 سال در آنها زندگی كرده بودند را بر اثر رویدادهای ناگوار اقلیمی ترك كردند.


در سرزمین باستانی ایران بزرگ، اقوام و مردمان گوناگونی زندگی می‌كرده‌اند كه یكی از آنان و احتمالاً نام عمومی فرهنگی همة آنان «آریـایـی» بوده است. «همة اقوام و مردمان ایرانِ امروزی»، فرزندان «همة آن اقوام و مردمان كهن» و از جمله آریاییان هستند. اینان در طول زمان و همراه با تغییرات اقلیمی و آب‌و‌هوایی دست به كوچ‌های متعدد و پرشمارِ كوچك و بزرگی زده‌اند كه عمدتاً از بلندی‌های كوهستان به همواری‌های دشت و بالعكس بوده است. خاستگاه تاریخ ایرانیان را نمی‌توان تنها به انگاره مهاجرتی كه زمان نامشخص، مبدأ نامعلوم، مقصدی ناپیدا و مسیری ناشناخته دارد، منسوب دانست و تنها آنان را نیاكان ایرانیان امروزی شناخت.


در باورهای ایرانی كهن «شمال» یا «اپاختر» پایگاه اهریمن است؛ جایگاه دیوان و نابكاران و درِ ورود به دوزخ است. ایرانیانی كه همواره به سرزمین مادری و خاستگاه خود و وطن خود عشق ورزیده‌اند، اگر سرزمین‌های شمالی خاستگاه آنان بود، در بارة آن اینچنین سخن نمی‌راندند. 


با توجه به همه شواهدی كه تا اینجا بطور خلاصه گفته شد، به نظر می‌رسد كه ایرانیان یا آریاییان «به ایران» كوچ نكردند؛ بلكه «در ایران» و «از ایران» كوچ كرده‌ و به نقاط دیگر پراكنده شده‌اند.

 

 

—————————————————–

برگرفته از برگه تاریخ و فرهنگ زرتشتی ، نگارنده نوشتار زیر از ادمین برگه تاریخ و فرهنگ زرتشتی است.

 

نوشتار پیش رو از استاد جهانشاه درخشانی، استاد تاریخ در آلمان میباشد که پیش از این به زبان آلمانی و انگلیسی نیز برگردانده شده است. در این نوشتار به رد نظریه ی مهاجرت آریایی ها پرداخته و دلایل و چرایی های تحلیلی و تاریخی خوبی برای نپذیرفتن این نظریه ارائه داده است که نمیتوان در بررسی این مساله از آنان چشم پوشید. اما در عین حال این مقاله کامل نیست. برای نمونه به دگرگونی ناگهانی طرح و نوع گل و رنگ سفالینه ها پرداخت نشده است که پیش ازین چرایی این مساله را آمدن اقوام جدید و چیزگی بر مردم کهن تعبیر کرده اند یا به مساله ی دگرگونی ناگهانی در شیوه ی تدفین اشاره ای نشده است که این را نیز پیش از این حمل بر آمدن اقوام تازه با آیین و ترادادهای تازه کرده اند. افزون بر این ایشان توضیح نداده اند که اگر مردم فلات ایران از آغاز آریایی بوده اند چرا تقریبا همه ی تمدن های شناخته شده ی کهن در فلات ایران زبانی غیر از زبان اریایی داشته اند و همچنین دین و شیوه ی خاکسپاری و …. ناهمگون با آریایی ها داشته اند. بنده آگاهی از نوشتارهای این استاد گرامی ندارم و ممکن است پاسخ به این پرسش ها نیز در مقالات و کتابهای دیگر ایشان آمده باشد. به همین خاطر از یاران گرامی خواهش میکنم در صورت در دسترس بودن نوشتارهای پیوسته به این موضوع به ویژه ازین استاد گرامی ما را آگاه نمایند. تلاش من این است نوشتارهایی در پذیرفتن و نپذیرفتن این نگره (نظریه) در برگه منتشر کنم و از یاران گرامی نیز میخواهم با نگرش های ارزشمند و فرستادن نوشتارهای در دسترس ما را در این راه یاری نمایند.
با سپاس

نگاهی کوتاه بر دین پاک اشوزرتشت

نگاهی کوتاه بر دین پاک اشوزرتشت


دین زرتشت نزدیک به چهار هزارسال پیش در سرزمین ایران شکل گرفته است.
یکتاپرستی را برای نخستین بار به مردم جهان آموخته است.
جهانشمول است و قوم خاصی را برگزیده خداوند نمی داند.
بنیاد آن بر راستی استوار است و سفارش شده تا اندیشه، گفتار و کردار انسان ازآن بهره مند گردد.
حقوق انسان به ویژه زن و مرد را یکسان می داند.
شادمانی را برای انسان آرزو می کند بنابراین سوگواری و غم گساری در آن جایگاهی ندارد.
جهان سراسر نیک آفریده شده است پس بدی ها تنها در زندگی انسان شکل خواهد گرفت، انسان با دانایی و خردمندی هویت دارد بنابراین توهم و خرافات در این دین مردود است، تازه شدن و نوآوری ارزش فرهنگی این کیش است پس ارتجاع و ایستایی ناپسند است.
تنبلی، بیکاری و دریوزگی نباید وجود داشته باشد بنابراین کار و تلاش، زندگی انسان را به پیش خواهد برد .
آزادی گزینش در تمام امور زندگی وجود دارد؛ گزینش محل زندگی، شغل و پیشه، همسر و انتخاب دین همه با اختیار و آزادی همراه است.
پاسداری و ارزشگزاری به محیط زیست و حیوانات سودمند.

 

نخستین انیمیشن تاریخ

” نخستین انیمیشن تاریخ “


آیا میدانستید نخستین انیمیشن تاریخ توسط ایرانیان در 5 الی 6 هزار سال پیش ساخته شده است ….

باستان شناسان هنگام کاوش در گوری 5 هزار ساله در ” شهر سوخته ” نزدیکی زابل ، جامی را پیدا کردند که نقش یک بز همراه با یک درخت روی آن دیده می شود. آن ها پس از بررسی این شی دریافتند نقش موجود بر آن برخلاف دیگر آثار به دست آمده از محوطه‌های تاریخی شهر سوخته، تکراری هدفمند دارد، به گونه‌ای که حرکت بز به سوی درخت را نشان می دهد. هنرمندی که جام سفالین را بوم نقاشی خود قرار داده، توانسته‌ است در 5 حرکت، بزی را طراحی کند که به سمت درخت حرکت و از برگ آن تغذیه می کند.

حاصل انیمیشن و باز سازی آن بروی کامپیوتر



به گفته این باستان‌شناس، بز از جمله حیواناتی است که در رسیدن به ارتفاعات تبحر داشته و می‌تواند با یک حرکت جهشی به سمت بالا حرکت کند. هنرمند نقاش شهر سوخته‌، با دقت و زبردستی موفق به تصویر کردن جهش این بز شده است.

از دیگر اشیای مهم از میان هزاران شی یافت شده، می‌توان از سفال با امضای سفال‌گر بر روی آن، چکش، سوزن، شهرک‌های مسکونی و ساختمان‌های همه‌گانی هم‌چون آپارتمان، بذر خربزه، حبوبات، ماهی خشک کرده، برنج، زیره، کوره‌های سفالگری، کوره‌های ذوب فلزات، دکمه، تبر، بندکفش، قلاب، شانه سر، طناب، سبد، گل مو، قاب‌های چوبی، کفش، کمربند و … نام برد.

 

هفت هات

هفت هات

 

یکی از آثار زرتشت که دارای همان اصالت و دیرینگی گاهان است، یسن «هفت هات» (به اوستایی: Haptanghaiti) نام دارد و شامل یسن 35 تا 41 است. اکنون چند دهه‌ای‌ست که تعلق این مجموعه به زرتشت اثبات شده است (بویس 1377، ص 96، 100و 135 به بعد). هفت هات نه چون گاهان که منظوم و تک‌گویانه است، اثری منثور و سامان‌مند است که هدف زرتشت از نگارش آن، ایجاد دعاهایی ثابت و رسمی برای کاربرد و بهره‌بری در آیینهای نیایشی و دینی بوده است. نثر عالی و درخشان هفت هات که مناسب برای تلاوت منظم در آیین‌های دینی بوده، البته با نظم استادانه و ظریف گاهان تفاوت دارد اما فخامت کلامی و محتوایی هر دو اثر نشان دهندهٔ تصمیم و عمل شخص زرتشت در آماده سازی دعاهایی مناسب برای استفاده و تلاوت در مراسم و آیین‌های دینی خود است.

 

گزارش گمان شکن

گزارش گمان شکن


برگردان به پارسی از صادق هدایت


کوتاه سخنی پیرامون این اثر جاوید به خامه صادق هدایت و پروین شکیبا :


پس از اشغال ایران بدست اسلام، همین که ایرانیان به خود آمدند، در برابر مکتب اسلام؛ عکس العمل شدیدی نشان دادند و به وسایلی گوناگون، خاصه بوسیله تجدید ادیان و مذاهب پیشین به باور فاتحین خود تاخت آوردند.

از تراجم احوال سرکشان زمان خلافت و همچنین بسیاری از شعرا و ادبا و سرکردگان صدر اسلام، (ابن مقفع، بابک، افشین، مازیار،برمکیان و غیره..) چنین بر می آید که این مخالفت نهایت شدت را داشته است.
ایرانیانی که به کیش زرتشتی وفادار مانده بودند، چون در اقلیت بودند، تا آنجا که عقیده همدینان خود را تقویت بکنند از دین خود دفاع می نموده اند. و در ضمن به باورهای یهودی و مسیحی و مانوی حمله هایی می کرده اند. اما راجع به باور رسمی یعنی اسلام پیداست که ناچار بودند رویه محتاطی پیش گرفته فقط به اشارات مبهمی اکتفا نمایند.

این کتاب [«شکند ویمانیک ویچار» نام دارد که آنرا «گزارش گمان شکنی» یا «شرح رفع شبهه» می توان ترجمه کرد.] را بیش از هزار سال قبل «مردان فرخ پسر اورمزدداد» به زبان پهلوی تألیف کرده است، و بعد توسط دانشمند زرتشتی دیگری موسوم به «نیروسنگ» به زبان سانسکریت ترجمه و به پازند گردانیده شده است. موضوع آن مانند سایر کتب پهلوی که به دست زرتشتیان حفظ شده، عبارتست از دفاع از دین زرتشتی که ضمناً در آن به دیگر باورها سخت حمله شده است.


این کتاب ،«شكند گمانيك ويچار»، نشان می دهد چگونه تا مدّتها پس از غلبهء اسلام، حتّی ايرانيانی كه جلای وطن نكرده بودند و ناگزیر به تحمل اسلام و آداب و رسوم بیابان های حجاز بودند، برای اثبات برتری كيش و آيينِ ديرينهء خود، دین بهی مزداپرستی، و دفاع از آن در برابر اسلام و آداب و رسوم حجاز و باورها و فرقه های ديگر كه در آن دوران، درخفا وجود داشته اند و در دورهء خلافت مأمون – خليفهء نسبةً آزاد فكر عبّاسی – جانی تازه يافته بودند، تمام سعی خود را به كار برده اند و نيز كتابها و رساله هايی در ردّ و انتقاد ديگر باورها تأليف كرده اند. ولی متأسّفانه جز نامی از آن نوشته ها برجای نمانده؛ مگر شمارهء اندكی كه توسّط پارسيان به هندوستان برده شده است. از آن ميان، يكی همين كتاب «شكند گمانيك ويچار» است تأليف مردان فرّخ پسرِ اورمزد داد كه ظاهراً در اواسط قرن نهم ميلادی برابر با نيمهء اوّل قرن سوّم هجری می زيسته است.

اگرچه نویسنده کتاب، مردان فرخ، در این اثر جاویدان خویش صريحاً اسمی از اسلام و قرآن نبرده است، ولی از اشاره هايی كه نويسنده به ويـژه راجع به سقوط ابليس می كند، همچنين از مطالبی كه درباب يازدهم مورد بحث قرار می دهد، شكّی باقی نمی ماند كه اشارهء او به قرآن است؛ امّا چون اسلام، باور رسمی و تحمیلی كشور بوده است، همچون ديگر نويسندگان متنهای پهلوی، با كمال احتياط از ذكـر نام اسلام و قـرآن و محمد بن عبدالله، خودداری می كند؛ درحالی كه از موسی و مسيح و مانی به صراحت نام می برد و اصول عقايدشان را مورد انتقاد قرار می دهد. از اين گذشته، در بابِ يازدهم چند بار به كلمهء معتزلی برمی خوريم كه نام يكی از فرقه هایِ معروف اسلامی ست.


می توان گفت: كتاب «شكند گمانيك ويچار» از چند جهت، حائزِ اهميّت است: يكی اين كه نويسنده با اين كه به قول خودِ او بيشتر دلايلی را كه برای اثبات وجود دو اصل خير و شرّ و تضادّ بين آن دو، و نيز، اثبات حقّانيّت كيش زرتشت و برتری آن بر اديان ديگر می آورد، از ديگـر كتابهای دينی پهلوی گـرفته است؛ ولی نمونهء خوبی به دست می دهد از روش استدلال و منطق ايرانيان زرتشتی؛ و نشان می دهد كه چگونه كلام زرتشتيان برای مقابله با معتقدان مذاهب ديگر، آمادگی يافته و اين آمادگی با سلاح فلسفه به چه نحو صورت گرفته بوده است. ديگر اين كه با مطالعهء اين كتاب به بسياری از اصول عقايد ايرانيان در مسائل فلسفی پی می بريم و بسی از اصطلاحات فلسفی را در زبانِ پهلوی باز می شناسيم؛ زيرا كه مؤلّف ضمن سعی در اثبات اصول دين زرتشتی، بسياری از مسائل فلسفی را مطرح كـرده و پاسخ داده است. همچنين درمی يابيم كه نويسنده نهايت سعی خود را به كار برده تا مسائل دينی را با دلايل عقلی، اثبات يا نفی كند. از جهت ديگر، چون چند فصل از اين كتاب اختصاص دارد به ساير باورها و شرح و نقد آنها، ما را در جريان نحوهء برخورد فكری و عقيدتیِ زرتشتيان با مذاهب و فرقه هايی كه در آن زمان در ايران وجود داشته اند، می گذارد. و نيز، از لحاظِ تحوّل زبان فارسی، با اين كه متن اصلی پهلوی آن در دست نيست، ولی همين برگردانيدهء آن بـه حـروف اوستايی توسّط نيروسنگ، اهميّتِ به سزايی دارد و ما را در جريان تغييرات و تفاوتهای زبان فارسی آن دوره با زبان پهلوی ساسانی می گذارد.

خلاصهء مطالبی كه در اين كتاب، مـورد بحث و انتقاد مردان فرّخ پسرِ اورمزد داد، قرارگرفته است :


در باب اوّل، اهورامزدا آفرينندهء همهء آفريده های خوب و سودمند معرّفی شده و دين زرتشتی هم منسوب به اوست؛ ولی باورهای به اصطلاح دینی دیگر، مانند ساير ابزارهای دشمن در برابر راستی می ستيزند. اهورامزدا انسان را برای اجرای ارادهء خويش در مقامِ سرداریِ مخلوقات، آفريده است. دين زرتشتی به درخت بزرگی شباهت دارد كه دارای يك ستون (پيمان)، دو بخش (كردار و پرهيزگاری)، سه شاخهء بزرگ (انديشهء نيك، گفتارنيك، كردارنيك) و… است. مردان فرّخ، پژوهنده ای ست كه به دنبال حقيقت می گردد و سرانجام، آن را در نوشته های موبدان و دانايان پيشين، به ويژه آذرپادياوندان می يابد و بـرای نـوآمـوزان، نـه دانشمندان، كتاب «شكند گمانيك ويچار» را می نويسد.

در باب دوّم، مردان فرّخ پرسشهايی را كه مهريار پسرِ مهمادِ اصفهانی از او می پرسد، پاسخ می گويد. مهريار می پرسد: چرا اهريمن به روشنايی حمله كرد و چگونه چنين كاری امكان دارد؟ چون آن دو با يكديگر در تضادّ و تقابل هستند و دو اصل متضادّ هميشه مثلِ آب و آتش از يكديگر می گريزند. نويسنده در پاسخ می نويسد: همين اختلاف جوهری سبب حملهء اهريمن به روشنی ست و چون اهريمن ذاتاً خرابكار و تباه كننده است، مخالف خود را آسيب می رساند؛ امّا نه موافق خود را، زيرا كه طبايع همسان با هم سازگاری دارند و به يكديگر زيان نمی رسانند.


در باب سوّم، پرسش دوّم مهريار، مطرح می شود كه چرا اوهـرمـزد درحالی كـه كـردگـار تواناست، اهريمن را از تبهكاری باز نمی دارد؟ پاسخ اين است كه قدرت مطلق و ارادهء اهورامزدا به امور ممكن تعلّق می گيرد نه به امور ممتنع؛ و چون شرّ، ذاتیِ اهريمن است، تغيير آن غيرممكن و خارج از حيطهء قدرت اهورامزداست. امّا در مخلوقات، خوبی و بدی به هم آميخته است؛ خوبی آنها از اصلِ خير، و بدی آنها از اصل شرّ ناشی می شود.


در باب چهارم، مهريار می گويد: چون می بينم كه هرچيزی تحت تأثير سپهر و ستارگان است، اگر آنها آفريدهء اورمزد هستند، بايد همچنان كه مؤمنان (در اديان ديگر) می گويند، ايزد هم منشأ خير باشد هم منشأ شرّ. اگر آنها را اهريمن آفريده است، چطور او توانست ستارگانِ سعد را بيافريند؟ اگـر هردو باهم ستاره ها را اعمّ از سعد و نحس آفريده اند، پس اهورامزدا بايد همدست اهريمن شناخته شود. پاسخ اين است كه سپهر، جای خداوندان درستكاری ست كه بخشندهء نيكی هستند؛ و زيرِ آنها ستارگان نحس كه جادويی اند و راهزن ناميده می شوند، جای گرفته اند. هنگامی كه اوهرمزد همهء چيزهای خوب را آفريد، اهريمن و ديوان تاخت آوردند تا آفريدگان و آفرينش اهورامزدا را نابود سازند


در اين باب، پس از شرح مفصلّی راجع به صف آرايی و نبردِ ستارگان، اهورامزدا به باغبان دانايی تشبيه می شود كه باغ ميوهء خود را از شرّ جانوران اهريمنی حفظ می كند. آسمان مانند تله ای ست كه جانور زيانكار در آن گرفتار می شود و در اثر تقلّای زياد برای رهايی، نيرويَش رو به زوال می رود


سرانجام، مردان فرّخ به اين نكته می پردازد كه مرگ، نابودیِ مطلق نيست؛ زيرا كه جسم به اجزاء و عناصر خود باز می گردد و روح می رود تا كردار خويش را گزارش دهد. اگر كردار او خوب باشد به بهشت راهنمايی می شود و اگر كردارش بد باشد به دوزخ راه می يابد و در فـرجام، پس از تصفيهء روح از گناه و بدی، رستگار می گردد. و در پايان به اين نتيجه می رسد كه اهورامزدا جز خوبی نيافريده است. و باز يادآور می شود كه اين مطالب را از نوشتهء آذرپادياوندان كه در «دينكرد» تأليف آذرفرنبغ آمده، گرفته است.


در باب پنجم، نويسنده به ردّ اقوال منكران وجود خدا و بيانِ لـزوم معرفت ذات و صفات خداوند و طرق وصول به اين معرفت، می پردازد.


در باب ششم، مردان فرّخ پس از بيان عقايد دهريان، با استناد به وجود اغراض و غاياتی كه در عالم خلقت مشاهده می شود، به ردّ و انكار عقايد و افكار آنان پرداخته است. سپس دربارهء بطلان سخنانِ سوفسطاييان كه می گويند: راجع به حقيقت عالم، دليل قاطعی وجود ندارد و علم ما چيزی جز توهّم نيست، مطالبی عنوان كرده است.


در باب هفتم، مردان فرّخ می کوشد تا به گمان خود با دليل و برهان، وجود يك ضدّ و مخالف را در برابر اهورامزدا به ثبوت برساند.


در باب هشتم، نويسنده به شرح دلايلی كه در باب هفتم آمده، و بيان وجود دو اصل خير و شرّ در آفرينش، می پردازد. و نيز، راجع به دنيای معنوی و جهان مادّی و ارتباط آنها با يكديگر، و مبدأ و معاد، و تجرّد روان از جسم، سخن می گويد و دلايل ديگری می آورد برایِ اعتقاد به يك منشأ بدی كه بايد آن را از منشأ خوبی جدا دانست.


در باب نهم، مطالب ديگری دربارهء اصل مخالف و وجود آن پيش از آفرينش، و مبارزهء او با آفريدگان پس از آفرينش، چنان كه در كتاب دينكرد آمده، نقل شده است.


در باب دهم، مردان فرّخ راجع به مبدأ شرّ چنان كه در اديانِ مختلف آمده، بحث می كند و می گويد: به طور كلّی خداوند، دين را برای رستگاری آفريدگان خويش، پديد آورده است و اين خود دليلِ قاطعی ست بر اين كه خدا منشأ و فاعل شرّ نيست. و تذکّر می دهد كه برخی از مذاهب بر يك اصل، استوار اند و برخی ديگر بر دو اصل. سپس اشاره می كند به اين كه او دين رسمی كشور را دوست نداشته و در بسياری از سرزمينها و ميان هندوان به پژوهش پرداخته تا اين كه پس از خواندن نوشته های آذرپادياوندان و روشن پسرِ آذرفرنبغ و نيز، كتاب دينكرد تأليف آذرفرنبغ پسرِ فرّخزاد، به برتری دينِ زرتشتی اعتقاد يافته است.


در باب يازدهم، كه از همهء ابواب كتاب «شكند گمانيك ويچار» طولانيتر است، دربارهء عقايد كسانی كه به يك اصل اعتقاد دارند و هم خير و هم شرّ را ناشی از ارادهء خداوند يگانه می دانند، بحث می كند و می گويد: ايجادِ شرّ با علم مطلق و قدرت مطلق و نيكوكاری و بخشايشگری و كامروايی و راستی ايزد، در تضادّ و تناقض است. سپس رابطهء ميانِ خواست يزدان و اصل بدی را شرح می دهد و به اين نتيجه می رسد كه در برابر ارادهء خداوند، ارادهء ديگری وجود دارد كه ضدّ و مخالف آن است. بعد می پردازد به طرح سؤالاتی از اين قبيل كه آيا آفريدگار، دوست و يا دشمن آفريدگان خويش است؟ يا، اگر بدی از مردمان سر می زند، پس اهريمن بی گناه است؛ امّا اگر اهريمن منشأ شرّ است، چگونه می تواند از جملهء مخلوقات خداوند باشد؟ اگر چنين است و خدای يكتا خالق اصل بدی ست، پس خود مبدأ شرّ است. و نيز، اشاراتی دارد به آيه هايی از قرآن، مثلاً راجع به اين كه: ايزد هركه را بخواهد، يا به راه راست راهبر می شود يا گمـراه می كند؛ و اين رفتار جابـرانهء آفريننده ای كه خود موجب گمراهی مردمان می شود و سپس آنان را كيفر می دهد، مورد انتقاد قرار می گيرد. همچنين فرمان غيرمنطقیِ خدا درمورد منع خوردن از درخت دانش در بهشت، انتقاد می شود و بسيار مطالب ديگر


در باب دوازدهم، دلايلی كه مذاهب و فرقه های ديگر دربارهء قدرت مطلق خداوند و ارادهء وی ارائه می دهند و بر اساس آن، ثنويّت را ردّ می كنند، مورد بحث قرار می گيرد و در اين زمينه مردان فرّخ پس از ذكر تناقضهايی كه از ديد خود، در اقوال و افكار و عقايد آنان می بيند، سؤال می كند كه آيا اعتقاد به اين كه آفريدگار مانع گمراهی آفريدگانِ خود نمی شود بلكه سبب گمراهی آنان می گردد و در همين حال آنها را به كيفر گناهِ گاه وبی گاهشان شكنجهء ابدی می دهد، توهين آميز است؛ يا اعتقاد به اين كه او هميشه نيكوكار و بخشايشگر است و سرانجام، همهء آفـريـدگـان خويش را از دشمن و كيفر گناه، رهايی می بخشد.


در باب سيزدهم، نويسنده از كتاب يهوديان انتقاد می كند؛ به ويژه از تناقضهايی كه درسِفر پيدايش و سِفر خروج به چشم می خورد: دربارهء آفرينش روشنايی و درنگ شش روزه برای آفرينش، و اين كه پيش از آفريدن خورشيد، روزها چگونه شمرده می شده و نيز، اگر خلقت كائنات فقط به يك فرمان خداوند صورت گرفته، استراحت روزِ هفتم چه لزومی داشته است؟ همچنين درمورد عدم اطاعت آدم از فرمانِ خدا می گويد كه چرا آدم، نافرمان خلق شد و اگر خدا می دانست كه او نافرمانی خواهد كرد چرا به او فرمان اطاعت داد؟ و نيز، به اين نكتهء شگفت اشاره می كند كه علم بشر در نتيجهء فريب مار و نافرمانی آدم حاصل شده است. و در فرجام، نفرين خدا را به آدم چون شامل همهء افراد بشر می شود، دور از عدل و انصاف می شمارد.

در باب چهاردهم، انتقاد ازكيش يهود ادامه می يابد و مؤلّف، اين را كه خداوند درآن آيين، خشمگين و كينه توز، معرّفی شده متناقض با بخشايشگری و برازندگی ايزد به شمار می آورد.


در باب پانزدهم، كتاب مسيحيان مورد انتقاد قرار می گيرد: ضمن تشريح جزئيّات تولّد مسيح، دقيقاً عقايدی كه در اين باره بيان شده، طرح و نقد می شود و لزوم مرگ وی برای اثبات وجودِ رستاخيز، با ردّ و انكار، مقابله می شود. بحثی هم درمورد اعتقاد به تثليث به ميان می آيد. و نيز، با آوردن شواهدی از انجيل، اعتقاد عيسی به وجود دو آفريننده مطرح می گردد.


در باب شانزدهم، نويسنده سخت به مانی و مانويان می تازد و شرح می دهد كه اساس دين مانی بر سه اصل، استوار است: نخست، نامحدود بودن دو نيروی اصلی. دوّم، آميزش آن دو نيرو با يكديگر. سوّم، جدا شدن روشنی از تاريكی در پايان. سپس به پاره ای از عقايدِ مانوی دربارهء جهان كوچك و جهان بـزرگ می پردازد و پس از آن می گويد: بنا بر كيش مانی چون اهريمن، آفرينندهء دنيای مادّی ست، توالد و تناسل و نيز، زراعت وكشت زمين به او ياری می رساند و از اين رو، كاری ست ناپسند و بايد از آن پرهيز كرد. همچنين به سبب اين كه اهريمن، خرابكار و تباه كنندهء زندگی ست، كشتن جانوران هم روا نيست. ديگر اين كه جهان مادّی كه آفريدهء اهريمن است نابود خواهد شد و سرانجام، پيروزی از آنِ ايزد خواهد بود؛ امّا رستاخيز و زندگیِ جسمانیِ فرجامين نخواهد بود. بعداً مـردان فرّخ وارد بحث تناهی و عدم تناهی می شود و از نامحدود بودن زمان و مكان و محدوديّت سايرِ چيزها سخن می راند. سپس دلايلی می آورد برای اثبات اين كه ماهيّتِ هيچ چيز را بدون احاطهء كامل به آن نمی توان دريافت.

در اين جا متن پازند كتاب «شكند گمانيك ويچار» ناگهان قطع می شود و مطلب، ناتمام رها می گردد. به احتمال قريب به يقين، اين كتاب، دستِ كم تا خاتمهء بحث راجع به كيش مانی، باقيمانده ای داشته كه از ميان رفته است.

 

دریافت کتاب : گزارش گمان شکن

 

شکند گمانیک ویچار یا گزارش گمان‌شکن کتابی به زبان پهلوی است که از کتاب‌های مهم زرتشتیان به شمار می‌رود. این کتاب برای اثبات بنیادهای دین زرتشت و در رد دین‌های یهودی، مسیحیت، مانوی و تا اندازه‌ای (با اندکی پایِش‌مندی) در باره اسلام نوشته شده‌است. نویسندهٔ این کتاب مردان‌فرخ پسر اورمزدداد است که در میانه سده نهم میلادی همزمان با نیمهٔ نخستین سده سوم هجری و در زمان فرمانروایی مامون خلیفه عباسی دست به کار نوشتن این کتاب زده‌است. او در این کتاب برای دین زرتشتی و رد ادیان دیگر پُرسمان‌های فلسفی بسیاری را پیش کشیده‌است که به پی بردن به باورهای ایرانیان در مسائل فلسفی ودینی یاری می‌رساند. پژوهشگران همچنین توانسته‌اند به یاری این کتاب بسیاری از واژه‌های فلسفی در زبان پهلوی را بشناسند.


نویسنده این کتاب کوشیده‌است برای دفاع از دین زرتشت از برهان‌آوری‌های سازگار با خرد سود بجوید
. وی در کتاب خویش با نیکی از پیشینیان یاد می‌کند و می‌گوید که این کتاب بذری است که کسانی چون آذرباد پسر مهر اسپند و آذرفرنبغ پسر فرخزاد در گذشته افشاندند.


این نوشته پهلوی نشان می‌دهد که چگونه تا زمان‌ها پس از چیرگی عرب‌ها بر ایران، کسانی بودند که جلای وطن نکرده و در ایران زیر لوای دین رسمی تازه زندگی می‌کردند و برای اُستوانش کیش و آیینِ دیرینهٔ خود و دفاع از آن در برابر دین رسمی کشور و دیگر دین‌هایی که در آن زمانه در سرزمین ایران روایی داشتند می‌کوشیدند. پژوهش‌های استاد فریدون فضیلت بر روی گستره کتاب دینکرد نشان از نزدیکی تنگاتنگ میان «مردان فرخ» با «آذرباد پسر اِمید»، آخرین تدوین گر کتاب دینکرد دارد، بطوری که فرگرد نهم کتاب شکند گمانیک ویچار را باید، قطعه گمشده‌ای از کتاب سوم دینکرد دانست که فرنامهٔ آن در دینکرد و نوشتار آن در فرگرد نهم شکند گمانیک ویچار است [
۳]. برخلاف دیگر نویسندگان پهلوی که از دیدگاه شیوه نگارش بیشتر هَناییده از متن پهلوی یسنا هستند، مردان فرخ بیشر هناییده از ادبیات کتاب بزرگ دینکرد است. نبوغ بی مانند وی در فرگردهای اول تا پنجم کتاب به شکلی درخشان دیده می‌شود.

مردان فرخ، در فرگردهایی از کتاب به پرسش‌های مهریار پسرِ مهماد اصفهانی پاسخ می‌گوید.


ترجمه‌های کتاب :


گزارش گمان‌شکن را یک دانشمند زرتشتی هندی به نام دستور نریوسنگ دهاول به زبان سانسکریت ترجمه کرد و این کتاب سپس به پازند برگردانده شد. دو نسخه قدیمی خطی از همین متن پازند با ترجمه سانسکریت را، ادوارد ویلیام وست اساس کار خود قرارداده و در سال
۱۸۸۵ میلادی، آن را به زبان انگلیسی ترجمه کرده‌است و در سال ۱۸۸۷ متن پازند و ترجمه سانسکریت را با تصحیح و فرهنگ واژگان، با همکاری دستور هوشنگ جاماسب جی جاماسب آسانا در بمبئی به چاپ رسانیده‌است. مناس، استاد دانشگاه «فرایبورگ» هم این کتاب را با آوانویسیِ صورت پهلوی آن و ترجمه به فرانسه و شرح و توضیح به انضمام فرهنگی از صورت پهلوی واژه‌های آن، به سال ۱۹۴۵ میلادی در سویس به چاپ رسانیده‌است.

منابع :

صفا، ذبیح‌الله، تاریخ ادبیات ایران (جلد یکم)، انتشارات فردوسی، چاپ هفدهم.
هدایت، صادق، دربارهٔ ظهور و علائم ظهور، ترکیب و تنظیم و تألیف از: حسن قائمیان، (تهران): ۱۳۴۳ خورشیدی، ص۵۴.
فریدون فظیلت. کتاب سوم دین کرد، درس نامه دین مزدایی. نشر: فرهنگ دهخدا، ۱۳۸۱.
فرید شولیزاده. «نگاهی به کتاب شکند گمانیک ویچار». بازبینی‌شده در ۱۸ آبان ۱۳۸۹.

پروین شکیبا. شرح و ترجمه کامل متن پازند «شکند گمانیک ویچار». ایلینویز، امریکا، ۱۳۸۰.شرح و ترجمهٔ متن پازند «شکند گمانیک ویچار»
محمد رضا خسروی، استاد راهنما دکتر مهشید میرفخرایی. ترجمه پنج فصل نخست کتاب شکند گمانیک ویچار. پایان نامه کارشناسی ارشد.
صادق هدایت. چهار باب از کتاب گزارش گمان شکن. انتشارات جاویدان،
۱۳۲۲.

E. W. West, translator, Sikand-gûmânîk Vigâr, in his Pahlavi Texts, Part III (Oxford University Press 1885; reprint: Motilal Banarsidass, Delhi 1994). Volume 24 of the Sacred Books of the East, edited by Max Müller.
Hoshang Dastur Jamaspji Asana and E. W. West, editors, [ŠGV] (Bombay 1887). Texts in Pazand, Sanskrit, and Pahlavi (I-V).
Neryosang, translator, [ŠGV], in Ervad Shariarji D. Bharucha, editor, Collected Sanskrit writings of the Parsis, Pt. IV (Bombay 1913).

 

 

اشو زرتشت اسپتنتمان در دربار کی گشتاسب

اشو زرتشت اسپتنتمان در دربار کی گشتاسب

(به اوستایی : کَوی ویشْتاسْپَ) برای دعوت به پذیرش دین بهی.




در اوستای پاک پیرامون اشو زرتشت چنین میخوانیم :

فروهر زرتشت اسپنتمان مقدس را اینک می ستا‍ئیم،
نخستین کسی که نیک اندیشید، نخستین کسی که نیک گفت، نخستین کسی که نیکی به جای آورد،
نخستین کسی که بیاموخت، نخستین کسی که بیاموزانید،
نخستین کسی که روی از دیو بگردانید و بشر را تربیت نمود،
نخستین کسی که در جهان مادی نمازِ «اَشِمْ وُهُو» خواند و به دیوها نفرین نمود و اعتراف کرد که مزداپرست و دشمن دیوها و به کیش اهوراست.
اوست نخستین کسی که در جهان مادی کلامی را که در آئین اهورا به ضد دیوهاست بر خواند، اوست نخستین کسی که در جهان مادی کلامی را که در آئین اهورا به ضد دیوهاست بشارت داد، اوست نخستین کسی که در جهان مادی آنچه را که از دیوهاست غیر قابل ستایش و غیر قابل نیایش نامید، اوست دلیر سراسر زندگی خوش و نخستین آموزگار ممالک.
به واسطه او تمام کلام مقدس که در سرود «اَشِمْ وُهُو» محتوی است آشکار گردید، کسی که بزرگ جسمانی و سرور روحانی گیتی است، کسی که ستاینده اَشا (راستی) که بزرگترین و بهترین و نیکوترین است ، میباشد، و مبشّر دینی است که در میان همه (باورها) بهترین است.
در هنگام توّلد و نشو و نمایش، آب ها و گیاه ها شادمان شدند ، در هنگام توّلد و نشو و نمایش آب ها و گیاه ها بالیدند، در هنگام توّلد و نشو و نمایش همه آفریدگان سپنتامینو به خود مژده رستگاری دادند.
خوشا به ما یک آتُربان (پیشوای دینی) متولد شد، اوست اسپنتمان زرتشت، ما را با نذر و زَورْ و برسم گسترده خواهد ستود، از این پس دین نیک مزدا در روی هفت کشور منتشر خواهد شد.

(اوستا، فروردین یشت، کرده ۲۴ ، بندهای ۸۷ تا ۹۴ ، برگردان از اوستایی به پارسی به کوشش روانشاد استاد ابراهیم پورداوود)

ماتیکان یوشت فریان

ماتیکان یوشت فریان

 

ماتیکان یوشت فریان کتابی است به زبان پارسی میانه دارای ۳۰۰۰ واژه.

افسانه یوشت فریان بر پایه افسانه‌ای در یشت اوستا، بخش پنجم ۸۳-۸۱ شکل گرفته‌است.

به گفته اوستا، یوشت نام مردی بود از زرتشتیان باورمند از خاندان فریان. نام این خانواده در بخش‌های اوستا یاد شده‌است، از جمله در یسنا ۶۴ بند ۱۲ آمده‌است. افسانه‌ای از این مرد مفصّل‌تر از همه در رسالهٔ مستقل ماتیکان یوشت فریان آمده‌است. نام یوشت، اوستایی و به معنای «جوان‌ترین» است.

محمد معین مقایسه‌ای میان این داستان و یکی از قصه‌های مرزبان‌نامه انجام داده‌است. وی در این مقایسه می‌نماید که باب چهارم از مرزبان‌نامه که با عنوان «در دیو گاوپای و دانای دینی» (یا «داستان دیو گاوپای و دانای نیک دین») آمده ظاهراً از ماتیکان یوشت فریان منشأ می‌گیرد. در مرزبان‌نامه، دیو گاوپای در پاسخ دادن به پرسش‌ها و معماهای دانای دینی شکست می‌خورد و از این‌رو همه دیوان، رویهٔ گیتی را فرومی‏گذارند و به زیرزمین و غارها می‌پناهند و دیگر با آدمی‌زاده در نمی‌آمیزند. ماتیکان یوشت فریان سیزده سده پیش از مرزبان‌نامه نوشته شده است.

 

داستان

جادوگری به نام اَخْتْ با هفتاد هزار سپاهی وارد شهری به نام شهر پرسش‌گزاران (به پارسی میانه: «فرَشْن وِزاران») می‌شود. اخت می‌گوید که اگر کسی از مردم شهر بتواند به پرسش‌های پاسخ بدهد از شهر خواهد گذشت و اگرنه، شهر را نابود خواهد کرد. وی برای پاسخ‌گو شرایطی نیز می‌گذارد از جمله این‌که سن او نباید از پانزده سال بیشتر باشد، سنی که در اسطوره‌های ایرانی آغاز سن کمال است.

مردی به نام ماراسپند به اخت خبر می‌دهد که جوانی به نام یوشت فریان با این مشخصات در شهر هست و با این گفته، اخت را از نابودسازی شهر بازمی‌دارد. قرار می‌شود تا اخت نیز در پایان پرسش‌هایش به سه پرسش یوشت پاسخ دهد وگرنه بر سر او همان آید که خود معین کرده‌بود.

یوشت (با همراهی و یاری ماراسپند) به همهٔ ۳۳ پرسش چیستان‌وار اخت جادوگر که در زمینه‌های علوم طبیعی، جستارهای دینی، اخلاقی، اجتماعی و گاه کودکانه و شگفت‌آورند پاسخ می‌دهد. او در این پاسخ‌ها گاه با امشاسپندان و فرشتگانی که او را در پناه دارند مشورت می‌کند. در پایان یوشت سه پرسش از اخت می‌پرسد که اخت نمی‌تواند پاسخ بدهد و جادوگر به‌دست یوشت کشته می‌شود.