گاهشمار دینی زرتشتی – دین بهی زرتشتی

این تقویم در تاریخ ایران به تقویم دینی مزدیسنا یعنی تقویم زرتشتی و یا تقویم اوستایی مشهور است. این تقویم کاملا مذهبی است و بر اساس خواسته‌های دینی زرتشتیان و بر اساس انجام مراسم و فرایض دینی آنان بنا شد. به طوریکه هر یک از روزها و ماههای سال به فرشته یا فرشتگانی اختصاص دارد و انجام فرایض دینی را در زمانهای خاص توصیه می‌نماید.

خصویات

شبانه روز در تقویم مزدیسنا

در اوستا شبانه روز به پنج وقت یا گاه تقیسم شده:

وانگاه , ربیتونیگاه , ازیرنیگاه , اویسروتریمگاه , اشهینگاه

ساعت

واژه هاتر یا هاسر در فرهنگ اوستا و پهلوی به جای ساعت به کار گرفته می‌شود و یک هاسر برابر است با یک ساعت و ۱۲ دقیقه امروزی.

مناسبت‌ها و روز

روزهای ۳۰ گانه در این تقویم که هر یک به نام فرشته یا ایزدی نامگذاری شده‌است به شرح زیر می‌باشد:

هرمزد یا اهورازمزدا

بهمن یا وهومنه

اردیبهشت یا آش وهشت

شهریور یا خشتروئیریه

سفندارمذ یا سپنت آرمئیتی

خرداد یا هوروتات

امرداد یا امرتات

دی به آذر یا دئوش

آذر یا آتر

آبان

حورشید یا هورخشئت

ماه یا ماونگه

تیر یا تشتری

گوش یا گئوش

دی به مهر یا دئوش

مهریا میتر

سروشیا سرئوش

رشن یا رشئو

فروردین یا فره وشی

بهرام یا ورترئن

رام یا رامن

باد یا وات

دی به دین یا دئوش

دین یا دئنا

ارد (ارت) یا اشی ونگوهی

ارشتاد (اشتاد) یا ارشتات

آسمان یا اسمن

زامیاد یا زم

ماراسپند (مهر اسپند) یا منثر سپنت

ائیران

در خرده اوستا در گفتاری تحت عنوان سیروزه می‌خوانیم, نگهبانی از ۳۰ روزهای ماه به یکی از فرشتگان سپرده شد و به همان فرشته نامزد گردیده‌است و ایزدان معروف مزدیسنا, همان که روزهای ماه را به نامهای آنان خوانده‌اند و خود ایزدان بزرگ از همکاری مهین فرشتگان که آنان را امشاسپندان گویند, شمرده شده‌اند و بقیه همکاران و مددکاران آنها می‌باشند:

امشاسپندان = ایزدان همکار

هرمزد = دی به آذر, دی به مهر, دی به دین

بهمن = ایزد ماه, ایزد گوش, ایزد رام

اردیبهشت = ایزد آذر, ایزد سروش, ایزد بهرام

شهریور = ایزد خور, ایزد مهر, ایزد آسمان, ایزد ائیران

سپندارمذ = ایزد آبان, ایزد دین, ایزد ارت, ایزد ماراسپند

خرداد = ایزد تشتر (تیر), ایزد فروردین, ایزد باد

امرداد = ایزد رشن, ایزد اشتاد, ایزد زامیاد

ماه در تقویم مزدیسنا

ماونگه در اوستا و در تقویم مزدیسنا, هم به مفهوم سیاره ماه و هم به معنای شبانه روز از زمان است. در این تقویم هر ۳۰ روز را یک ماه نامیده و هر سال را ۱۲ ماه می‌گرفتند, بنابراین هم ماه و هم سال در این تقویم اصطلاحی است نه حقیقی. اسامی دوازده ماه این تقویم همان اسامی ایزدان معروف دین بهی زرتشتی است و در تقویم امروزی ایران نیز با کمی تغییر محفوظ مانده‌است. این ماه‌ها شامل زیر می‌باشد:

فروردین: فره وشی یا فروهر

اردیبهشت: اش وهشت

خرداد: خورداد, هوروتات

تیر: تشتری

مرداد: امرداد, امرتات

شهریور: خشتر وئیریه

مهر: میتر

آبان: آبها, آناهیتا

آذر: آتر, آتش

دی: دئو, دئنا (خالق اوهرمزد)

بهمن: وهمن, وهومنه

اسفند: سفندارمذ, اسپنت ارمئتی

جشن‌ها

هر روزی که نام ماه و روز با یکدیگر برابر می‌شود ایرانیان باستان جشن می‌گرفته‌اند. امروزه نیز زرتشتیان این مراسم‌ها را اجرا می‌کنند. در تقویم مزدیسنا چون سال را ۱۲ ماه ۳۰ روزه حساب می‌شود پس ۵ روز اضافی را به نام اندرگاه می‌نامیدند که این اسم در دوره اسلامی به پنجه دزدیده یا خمسه مسترقه معروف گردید. هر یک از پنج فصل گاتها نیز به یکی از روزهای اندرگاه منسوب شده‌است. اسامی این پنج روز عبارت است از:

اهنودگاه

اشتودگاه

سپندگاه

وهوخشتره گاه

هیشتواشت گاه

مناسبت‌های سال

فروردینگان = فروردین روز (۱۹) در ماه فروردین

جشن اردیبهشتگان = اردیبهشت روز (۳) در ماه اردیبهشت

جشن خردادگان = خرداد روز (۶) در ماه خرداد

جشن تیرگان = تیر روز (۱۳) در ماه تیر

جشن امردادگان = امرداد روز (۷) در ماه امرداد

جشن شهریورگان = شهریور روز (۴) در ماه شهریور

جشن مهرگان = مهر روز (۱۶) در ماه مهر

جشن آبانگان = آبان روز (۱۰) در ماه آبان

جشن آذرگان (آذرخش) = آذر روز (۹) از ماه آذر

جشن هرمز = نخستین روز هر ماه

جشن خرم روز (دی دادار جشن) = دی روز در ماه دی

سپندار جشن = سفندارمذ روز (۵) در ماه سپندارمذ

فصل در تقویم مزدیسنا

بنا به روایت یشتها و خرده اوستا در ایران قدیم تنها دو فصل تابستان و زمستان وجود داشته‌است که مدت آنها مساوی نبوده‌است. مثلا گاه تابستان هفت ماهه و زمستان پنج ماهه یا بر عکس بود و این امر به آب و هوای هر محل نیز بستگی داشته‌است. فصل تابستان معمولا از فروردین تا مهر و فصل زمستان از آبان تا اسفند به طول می‌انجامید که پنج روز «اندرگاه»در پایان زمستان هم یادآور پنج ماه زمستان بود. بعدها با گسترش دین زرتشت, سال به شش قسمت غیر مساوی تقسیم و یا شش فصل (گاه) تقسیم شد که هرکدام از آنها «ییر» و یا «رتو»خوانده می‌شد و آخر هر یک از این فصول جشن معروف گاهنبارها برگزار می‌گردید. این فصول شش گانه عبارت است از:

میذیوی زرمی: از اول اعتدال ربیعی تا روز چهل و پنج از آن است که تقریبا تا ۱۵ اردیبهشت ادامه می‌یابد

میذیوی شم: به مدت ۶۰ روز می‌باشد

پیتیش ههی: به مدت ۷۵ روز می‌باشد

ایاترم: به مدت ۳۰ روز

منیذیایری: به مدت ۸۰ روز

همسیت منیذی: به مدت ۷۵ روز

———————————————————————-

دیدگاهتان را بنویسید لغو پاسخ