آتشکده های نامور زرتشتیان

آتشکده های زرتشتیان

آتشکده های نامور

آتشکده آذر شب بلخ

آتشکده ای است که گشتاسب شاه در بلخ بنا کرد و به گفته مورخين گنجهای خود را در آن قرار داد . بلخ در تاريخ جزوی ازخراسان بزرگ ايران بوده است که متاسفانه بلخ توسط استعمار روس و انگليس تجزيه و در کشوری جديد به نام افغانستان قرارگرفت

آتشکده بارنوا

به گفته مسعودی دومين روز پس از به قدرت رسيدن شاهنشاه اردشير بابکان اين آتشکده ساخته شد . مکان آن در جنوب ايران است

آتشکده آذر برزين مهر خراسان

آتشکده آذربرزين مهر يکی از سه آتشکده مقدس ايران است (آذر گشسب – آذر برزين – کاريان ) که در شهر نيشابور يا ابرشهرخراسان قرار دارد . در پهلوی به نام آتور بورگين ميتر خوانده می شود به معنی آتش مهر بالنده است . تاريخ ساخت آن بسيار کهناست به طوريکه به زمان اشو زرتشت باز ميگردد و در بند 8 از فصل 17 بندهش آمده است : آذربرزين مهر تا زمان گشتاسب درگردش بوده و پناه جهان تا اينکه اشو زرتشت اسپنتمان دين آورد و گشتاسب شاه دينش را پذيرفت آنگاه گشتاسب آتش مقدس را درکوه ريومند در آذر برزين مهر قرار داد

آتشکده شاهپور

در ساحل خليج قسطنطنيه روم پس از اينکه شاهنشاه شاپور پسر اردشير پسر بابک وارد شد آن را ساخت و تا دوران خلفای اسلامینيز پا برجا بود

آتشکده کاريان پارس

نام ديگر آن آتشکده آذرفرنبغ يا آذر خورداد است که در معنی می شود آتش فره ايزدی . مکان آن در شهر فيروز آباد يا اردشير خرهيا اردشير خوره در صد و بيست کيلومتری جنوب شيراز است و کاخ بزرگ آن که توسط شاهنشاه اردشير بابکان ساخته شده بود هماکنون فرو ريخته است . اردشير به همين جهت نام شهر را ارتخشر خوره (ارت خشتر ) ناميد . در معنی کل می شود شهر شکوه وجلال اردشير . خوره به معنی فر و شکوه و جلال است . شهر گور يا فيروز آباد نيز بعدها نام گرفت . اين مکان از زيارتگاههایبزرگ مردمان فلات ايران بوده است . فخر الدين اسعد گرگانی در داستان ويس و رامين که به دوره شاهنشاهی اشکانيان مربوطاست نوشته استبه خاصه زين دل بدبخت رامين که آتشگاه خرداد است و برزين

آتشکده پوران عراق

اين مکان توسط ملکه پوران دخت ساسانی دختر شاهنشاه خسروپرويز ساسانی در عراق در نزديکی مدينه السلام ساخته شده است .به گفته تاريخ مسعودی دختر خسروپرويز ساسانی پوران دخت آتشکده ای در محله استنيا در عراق بنا کرد.

(مروج الذهب صفحه609 )

آتشکده سرده يزد

در يزد بخش تفت روستايی به نام سرده قرار دارد که دارای آتشکده ای کوچک بوده است . پس از يورش تازيان مردم از نابودیآتش اين مکان توسط آنان جلوگيری کردند

آتشکده آذرباد تبريز

آتشکده ای در تبريز بوده است که در متون پهلوی آذربادگان هم نوشته شده است به معنی نگهدارنده آتش . به احتمال قوی اثری از آنبه جای نيست.

آتشکده کرکويه سيستان

در زبان پهلوی آتور کرکوری نام داشته است . اين آتشکده ساسانی در شمال سيستان کنونی قرار داشته است .احترام بسياری مردماناين شهر برای اين آتشکده قائل بودند و به گنبد رستم نيز مشهور بوده است . اين آتشکده تا قرن 17 هجری که قزوينی آن را وصفکرده است بسيار خرم و زيبا بوده است ساخت آن به روزگار کيخسرو باز ميگردد که بسيار کهن است . دو شاخ بزرگ گاو داخل آنقرار داشته است و در وسط آنها آتشگاه قرار داشته است .

آتشکده دارابگرد

به گفته تاريخ مروج الذهب مسعودی اين آتشکده به فرمان اشو زرتشت بنا گشت . زرتشت به يستاف شاه فرمان داد تا آتش مقدسجمشيد شاه را که مورد احترام وی بوده است را بيابند و بياورند . يستاف شاه اين آتش را در خوارزم پيدا نموده است و به دارابجردفارس آورد و اطرف آن را شهر زيبايی ساخت . اين آتشکده در سال 332 هجری قمری به نام آتشکده آذر جوی ناميده می شده است

آتشکده سيروان

اين آتشکده پيش از به پادشاهی رسيدن انوشيروان دادگر محل بت ها بود و پس از وی بت ها ويران شدند و آتش مقدس را در آنجاقرار دادند . محل آن سيروان و ری بوده است . به گفته مسعودی تاريخ نگار مشهور اين آتشکده در پيش از ظهور زرتشت ساختهشده است

آتشکده نياسر کاشان

اين آتشکده توسط شاهنشاه اردشير بابکان ساخت شده است طول و عرض آن 14 متر در 14 متر می باشد . اين بنا پس از يورشتازيان ويران شد ولی سپس توسط مردم بازسازی گشته است و امروز تقريبا سالم می باشد . نياسر در 35 کيلومتری شمال غربیشهر کاشان قرار دارد و در منطقه ای کوهستانی در ارتفاعات کرکس می باشد . چشمه ای باستانی به نام چشمه اسکندر نيز در آنجاقرار دارد . در نياسر غاری که متعلق به دوره پارتيان بوده است نيز وجود دارد . به احتمال قوی اين غار معبد ميترايی بوده است کهامروزه از مکانهای ديدنی اين شهر می باشد

آتشکده آذرنوش پارس

در استخر استان فارس می باشد که نام ديگرش آتشکده آناهيتا يا ناهيد می باشد . چون اردشير بابکان بنيانگذار سلسله ساسانی ازخانواده موبدان بزرگ بوده است به همين دليل اين آتشکده را به شادمانی برقراری سلسله جديدش در ايران ساخت . در تاريخ بلعمیو طبری آمده است که چون يزدگرد سوم نوه خسروپرويز بوده است پس بزرگان ايران او را به مقام پادشاهی رسانند و در آتشکدهاردشير استخر تاج شاهنشاهی را بر سر وی گذاشتند و سپس او را به پايتخت ايران در بغداد تيسپون فرستادند

آتشکده اردشير بلخ

آتشکده ای است در بلخ که اين نيز همچون آذرشب در خراسان بزرگ ايران بوده است . بلخ نيز همچون مرو شهری از شهرهایايران بوده است که در دوره قاجار به زير سلطه روس و انگليس رفت . فردوسی بزرگ آن را نوش آذر ناميده است . فردوسی میفرمايد : شهنشاه لهراسب در شهر بلخ – بکشتند و شد روز ما تار و تلخ – و از آنجا به نوش آذر اندر شدند – رد و هيربد را همه سرزدند

آتشکده (نيايشگاه) آناهيتا

آناهيد يکی از چهار عنصر مقدس آب و آتش و هوا و خاک است . در معنی می توان گفت که پاک و با عفت و با تقوی است کهارمنيان درست آن را تلفظ ميکنند . اين زيارتگاه پس از آذرگشسب از بزرگ ترين مکانهای باستانی و مقدس ايران بوده است که ازدوره شاهنشاهی اشکانی (پارتيان ) باقی مانده است . در شهر کنگاور در مسير کرمانشاهان قرار دارد . ستون ها و پلکان اين معبدهنوز پس از بيش از 2000 سال باقی و مستحکم است . اين مکان در شهر کردنشين ايران بوده است و در نزد کردان آريايی دارایاحترام خواصی می باشد . کردستان ايران و منطقه اورامان آن يکی از مشهور ترين مناطق اصيل ايران است که هنوز بسياریزرتشتی دارد و به زبان پهلوی سخن می گويند . ريشه زبان کردی امروزی نيز پهلوی باستانی ايران است . پير شهريار يا پيرشاليار از افراد مشهور هورامان کردستان است که وی موبدی زرتشتی بود و چند کتاب از وی بر جای مانده است . ابن فقيه در کتابمشهور البلدان نوشته است : هيچ ستونی شگفت انگيز تر از ستونهای معبد آناهيتا کنگاور نيست

آتشکده آذر گشنسب آذرآبادگان

” آتشکده آذرگشسب ” ، ” آتشکده آذرگشسب، گسترده‌ترین سازه‌ی مذهبی و اجتماعی روزگار باستان “

در شمال غرب آشور حد مرز استانهای آذربايجان غربی و شرقی و زنجان و آردستان ما بين شهرهای تكاب، زنجان، مياندوآب وميانه آه منطقه آوهستانی نزديك به شهرهای دندی از استان زنجان و تكاب آذربايجان غربی با مجموعه ای از آثار تاريخی مواجهيمآه مجموعه آذرگشنسب (تخت سليمان) با ويژگيهای خاص در ميان اين آثار جلوه نمايی ميكند.

مجموعه آثار باستانی تخت سليمان آه در 45 آيلومتری شمال شرقی شهر ستان تكاب در استان آذربايجان غربی قرار گرفته، با12 هكتار به عنوان يكی از محوطه های تاريخی مهم آشور محسوب می گردد .آثار باستانی اين مجموعه و درياچه / وسعتی معادل 5جوشان آن، روی صفحهای سنگی و طبيعی قرار گرفته که از رسوبات آب درياچه به وجود آمده است .قدمت اين منطقه از لحاظ سکونتگاه انسانی به 3 هزار سال پيش باز می گردد؛ و يکی از مهمترين آثار تاريخی کشور است که به عنوان چهارمين اثر ايران درميراث جهانی يونسکو به ثبت رسيده است.

در اين منطقه نشانه ها و بقايای استقرار از هزاره اول قم تا قرن 11 ه.ق ملاحظه می شود. اما اوج شكوه و آبادانی تخت سليمانمربوط به دوره ساسانی می باشد. آه ساختمان آتشكده آذر گشنسب در آنجا احداث و به عنوان مهمترين معبد مورد احترام حكومتمذآور ايفا می نمايد و آتش جاودان آن به مدت 7 قرن نماد اقتدار آئين زردتشت محسوب می شده و آتشكده ساسانی آذر گشنسب اززمان حكومت ايلخانيان به بعد تخت سليمان نام گرفت.

اين مجموعه ارزشمند از دوره شاهنشاهی هخامنشی بجا مانده که در آن زمان شيز نام داشته است سپس در دوره اشکانی ادامه داشتولی در زمان ساسانيان اوج شکوه و عظمت خود را گرفت و به مهمترين اثر دينی کشور تبديل شد زيرا مکانی مقدس و دارای آبهایمعدنی گرم نيز ميباشد گفته شده است عده ای از شاهنشاهان ايران در اين مکان مهم تاجگذاری کرده اند و سوگند وفاداری خوردهاند. در دوره شاهنشاهی اشکانيان مهم ترين پادشاه آذربايجان آريوبرزن و پسرش ارت وزد بوده است .ساخت اين بنا به بيش از 3000 سال باز ميگردد و در کتاب هفتم دينکرد در بند 39 سازنده آن را کيخسرو پسر سياوخش شناختهشده است . که فر ايزدی به او رسيده بود . آذرگشسب در کنار درياچه چيچست قرار دارد و در گذشته کاخهای بسيار باشکوه وسترگ در اطراف آن بنا بوده است . اين درياچه به صورت خودجوش هر ثانيه 44 ليتر آب از خود بيرون ميدهد

آتشکده خوار اصفهان

حمزه اصفهانی می نويسد اردشير در يک روز سه آتشکده در اصفهان يا اسپهان بنا کرد . يکی در شرق . ديگری در ميان شهر وآخری در غرب شهر . دليل آن را از طلوع خورشيد تا غروب آن دانسته است . اولی به نام آتشکده اردشير است که در منطقه قلعهماربين يا مارين واقع شده است . دومی آتشکده زروان نام دارد که در قريه دارک از روستای خوار است . سومی آتشکده مهراردشير نام دارد که در اردستان واقع شده است . مهم ترين و سالم ترين آنها در کوه آتشگاه امروزی واقع است . ارتفاع آن از دشت200 متر و از شهر اصفهان 8 کيلومتر فاصله دارد . معبد آن نيمه ويران است و امروزه به آتشکده اصفهان معروف است .آتشگاهاصفهان از بناهای تاريخی شهر اصفهان و از يادگارهای ايران باستان است .اين مجموعه دارای پيشينه تاريخیِ کهنی است و درزمانهای گونه گونی از آن بهره بردهاند.آتشگاه اصفهان در ٨ کيلومتری غرب شهر اصفهان و تقريبا در ميانهٔ راه اصفهان و نجف آباد قرار دارد .اين بنا در نزديکی رودخانهزاينده رود، بر روی تپهای قرار دارد .از بلندای اين تپه، تا کيلومترها از هر چهار سوی اصلی را میتوان به خوبی مشاهده کرد.اين تپه از جنس سن گهای رسوبی است. تراز پايينی آن در ارتفاع ١۶١٠ متر از سطح دريا (حدود ۵٠ متر بالاتر از تراز مرکزشهر اصفهان (و فراز آن در ارتفاع ١٧١۵ متری از سطح دريا واقع شده است .اين تپه از نظر زمين شناسی در دوره کرتاسه تشکيلشده است.

بافتِ ساختمانیِ اين مجموعه از لايه های خشتی است. ميانِ دو رديف خشت را هم يک لايه نازکِ نِی (که از رودخانه آورده می شده)قرار می دادند تا بر استحکامِ آن بيفزايند. پايه های بزرگ و خشتیِ بنا تقريبا از ميانهٔ تپهٔ آتشگاه آغاز م یشوند و در بالا به ستونهايیمحکم و قابلِ اعتماد تبديل م یشدند که در گذشته اتاقهايی نيز بر رویِ آنها قرار داشته است. در برخی جاها نيز بقايايی از راه پل ههايیمنظم و کنده شده در دلِ سنگ بچشم م یخورد که تا بالا ادامه داشت هاست اما امروزه از ميان رفته اند. در بالای تپه بنايی گِرد ساختهشده که می توان آنرا نقطه نهايیِ معماریِ اين بنا معرفی کرد .بر رویِ تپه، هيچ بنايی بلندتر از آن ساخته نشدهاست .اين اتاق دارایهشت گوشهاست و در هر گوشه يک پنجره هم رو به بيرون دارد .گفته میشود موبدانِ زرتشتی، آتشِ مقدس را در درونِ اين اتاققرار میدادهاند.

اين مجموعه دارای اتاقها و ساختمانهايی در چهار جهتِ تپه بوده که تا زيرِ اتاقکِ آتشگاه ادامه می يافته اند و البته اکنون تنها ساز ههایبخشِ شمالی و بخشی از قسمتِ شرقی سالم مانده اند و بنظر م یرسد مربوط به بازسازیِ اين بنا در دوره پهلوی باشند .بر رویِ برخیاز خشتهای بکار رفته در سازههای بخشِ شمالی میتوان عددِ ١٣۵٢ را ديد که در قالبِ خشتها تعبيه شدهاست.امروزه در نگهداری از اين مجموعه توجهی صورت نمی گيرد. در بافتِ ساختمان های اين بنا م یتوان سوراخ های زيادی را ديد که بهدستِ گنج يابان کنده شده است. بازديد کنندگان نيز خود بايد راهِ بالا رفتن را انتخاب کنند و با توجه به ساختار تپه و خشتی بودنِ اينسازه، سرعتِِ تخريب بوسيله بازديدکنندگان بيشتر می شود.ابن خردادبه در قرن سوم هجری در کتاب المسالک والممالک می گويد: در قريه مارابين، قلعه ای از بناهای طهمورث موجود است ودر آن آتشکده ای ست.

حمزه اصفهانی در قرن چهارم هجری در کتاب سنی ملو کالارض والانبيا پس از نام بردن از آتشکده های اصفهان م ینويسد:

کی اردشير در شهر اصفهان، به يک روز سه آتشکده بنياد گذاشت. يکی را به هنگام بر آمدن آفتاب در جانب “قلعه ماربين” (ماربين، مهربين يا آتشگاه امروزی) به نام آتشکده “شهر اردشير”، دوم آتشکده ای به نام “ذروان اردشير” به هنگام ظهر در “دارک”از روستاهای خوار (برخوار فعلی) و سوم آتشکده “مهر اردشير” در روستای “اردستان”.

کوه آتشگاه، روز آباديش، شکوه مخصوص داشت هاست. اين : صادق هدايت در کتاب اصفهان نصف جهان درباره آن چنين نوشت ه است پرستشگاه مانند مسجد و کليسا دورش ديوار نداشته و چيزی را از کسی نم یپوشانيده. مانند آتش؛ سره و پاکيزه بوده. همان آتشجاودان نماينده پاکيزگی و زيبايی که به سوی آسمان زبانه می کشيده و در شب های تار، از دور، د لهای افسرده را قوت م یداده و از . نزديک، با پيچ و خم دلربا، با روان انسان گفتگو م یکرده

آتشکده آتشکوه

آتشکده آتشکوه يکی از مهم ترين آثار بجا مانده از دوران باستان در سرزمين کهن ايران، در شهرستان نيم ور قراردارد.مورخانقدمت اين بنا را به دوره ساسانيان مربوط میدانند به گفته ابن فقيه همدانی اين بنا تا قرن چهارم هجری برپا و سالم بودهاست .همچنيناو اين بنا را همطراز ايوان کسری و معبد آناهيتا در کنگاور دانستهاست .حکيم محمدتقی خان در کتاب گنج دانش درباره بنای آتشکدهآوردهاست.

گويند جاسب، از بناهای يکی از امرای عسکريه، همای دختر بهمن بن اسفنديار مشهور به نيمور است و اين امير در نراق و دليجانو دهات پشت گدار حکومت داشته و امير مزبور آتشکدهای در دو فرسخی نيمور در کوه آتشکوه ساخته و به وضع چهار صفحه بناشده است. هنوز پايه هايش برقرار است و در آن سنگ های عريض و طويل به کار برد هاند که هر قطعه سنگی از آن، يک زرع و نيم عرض و سه زرع طول دارد و ١٢ گره، کلفتی هر پارچه سنگ م یشود.آندره گدار در کتاب آثار ايران در اين باره گفته:

ترکيب اين بنا به نظر عجيب می رسد. شبستان بزرگ گنبددار خيلی بازی وجود دارد که گنبد آن بر پايه هايی با ستون های جاسازیشده در ديوار نهاده شده است.بنای چهار طاقی آن شامل ستون های سنگی استوان های شکل است که بر روی هم استوار شد هاند. اين بنا دارای اتاق های سرپوشيده و محلی برای برافروختی آتش بوده است. محلی که اين آتشکده قرار دارد دارای طبيعت سبزی است، ولیمتاسفانه اين بنا در حال تخريب است.

آتشگاه قصران

اين بنادر شمال تهران در مرز مشترک آهار و شهرستانک واقع است . آتشگاه که به حکم قرائن موجود در اصل دو طبقه بود ، درو نام های قلعه دخترک و قصر دخترک پهنه ای به مساحت تقريبی 110 متر ساخته شده است. اين آتشگاه را در محل به ناممی خوانند و منظور از دختر و ماما در اين نام ها احتمالاً ناهيد و آتشگاه نيايشگاه آناهيتا بوده است . قزماما و قزل ماما ترکی

آتشدان تخت رستم

در دشت شهريار در فاصله 50 کيلومتری جنوب تهران خرابه ای به نام تخت رستم وجود دارد که از دو صُفّه (ايوان مسقّف، غرفهمانندی درون اطاق بزرگ که کف آن کمی بلندتر است و بزرگان بر آن نشينند) يا تخت گاه تشکيل شده است. يکی از اين صفه ها درقله صخره و ديگری در ثلث ارتفاع همان صخره قرار دارد. صفه اول در هوای آزاد است که روی آن آتش قرار می دادند. رویصفه دوم مراسم مذهبی به عمل می آمد. در فاصله 15 متری از تخت گاه پايين، يک ساختمان گنبددار کوچک ديده می شود که در آنبه احتمال زياد آتش مقدس را حفظ می کردند .

استودان زرتشتيان

استودان زرتشتيان (گبرها = نام تازيان) در دامنه شمالی کوه ری ، در آن حدود که مزار بی بی شهربانو و کوه تبرک در سوی جنوبیآن قرار دارد واقع شده است. به عبارت ديگر اين اثر ارزشمند در شهرری، چهارراه خط آهن پشت دانشگاه آزاد اسلامی، سمتراست جاده مشيريه در دامنه کوه قرار دارد .

پيروان آيين زردشتی اجساد مردگان خود را در اين مکان تقديم به پرندگان گوشتخوار می کردند. آن گاه استخوان های اجساد را درمنسوجی (بافته ) می پيچيدند و در اتاق هايی که در داخل استودان تعبيه شده بود جای می دادند. استودان گبرها به صورت استوانههای مدور و بلند به ارتفاع حدود 6 متر احداث شده و دارای ساختاری متشکل از لاشه سنگ و ساروج (مخلوطی است از آهک وخاکستر يا ريگ که در آب به مرور جذب انيدريد کربنيک کنند و آهکش به صورت سنگ آهک که محکم و پايدار است در می آيد واز آن برای ساختن بنا استفاده می کنند) و از نظر قدمت متعلق به هزاره اول پيش از ميلاد است.

آتشکده ری

در سمت راست جاده ری به ورامين در جنوب شرقی حرم حضرت عبدالعظيم در نزديكی روستای قلعه نو بر فراز تپ های بلند، بنايیآهنه از دوره ساسانيان خودنمايی م یآند. اين بنای قديمی بقايای آتشكده بزرگ ری است. يكی از مهمترين آتشكده های پيش از اسلامآه به روايت تاريخ طبری از آن قديمی تر وجود ندارد .براساس آتاب تاريخ طبری، اين آتشكده محل نگهداری آتش مقدس بودهچنانكه در جايی ديگر نيز گفته شده؛ يزدگرد پس از شكست جلولا از حلوان به ری آمد و آتش مقدس را از آنجا برگرفت و به مروبرد.

اين آتش مقدس همان است آه زرتشتيان معتقدند از آسمان فرستاده شده و تاآنون خاموش نشده و آتش ديگر آتشكده ها در ايران زميننيز از آن گرفته شده است. از آنجا آه ری در دوران پيش از اسلام محل استقرار موبد موبدان بود، آيين های مهم مذهبی زرتشتيان دراين آتشكده برگزار می شد آه بر ارزش آتشكده ری می افزايد. بخشی از بنای آتشكده ری در زمان حمله اسكندر به ايران خراب شد وتنها قسمتی از بنای چهارطاقی و زيبای اين آتشكده به صورت دو ميل باقی ماند. از اين رو بقايای به جای مانده از آتشكده ری را آهبر تپه ای واقع شده تپه ميل می خوانند.

بنای آتشكده از سنگ لاشه، خشت و آجر با ملات ساروج ساخته شده است. آنچه از پوشش بنا در زمان حاضر بر جای مانده؛ يكجفت قوس هلالی با نقطه بيضی است. در راستای محور اصلی تالار، راهروی آم عرض تونل مانندی سراسر طول تالار را از زيرطی می آند آه از منتهی اليه غربی، راهروی هم عرض ديگری بر آن عمود می گردد و ورودی اصلی راهروی زيرين در جبههشرقی، زير ايوان اصلی است. بنای چهارطاقی آتشكده دارای چهار دالان سرپوشيده بوده آه آتش مقدس را برای حفاظت از آب، خاكو باد از اين دالان ها عبور می دادند. در اآتشافات انجام شده تنها يكی از اين دالان ها پديدار شده است. در آتاب مروج الذهبمسعودی، احداث آتشكده ری را به فريدون نسبت می دهد و راويان روايت آرده اند آه اعراب در فتح ری چون با مردم آنجا صلحآردند، آتشكده را باقی گذاردند. به جای ماندن قسمتی از طاق های اين آتشكده در عصر حاضر گواهی است بر اينكه آتشكده ری درزمان صدر اسلام خراب نشده است .

بلندی تپه ميل از سطح دشت اطراف ١٨ متر و حدود ٢۵ متر پهنا و ٢٠ متر درازا دارد، پيرامون اين تپه بلند تپه های آم ارتفاعآوچكتر پراآنده شده آه مشرف بر آنها قرار گرفته است، اين مجموعه منطقه ای به وسعت حدود ٨٠٠ در ٩٠٠ متر را شامل میشود .

برای نخستين بار در سال ١٩٠٩ ميلادی يك هيات فرانسوی فعاليت خود را به منظور آاوش در محوطه باستانی تپه ميل آغاز آرد.پس از آن؛ هياتی ايرانی از سال ١٣٣١ تا ١٣٣۴ آار حفاری و مرمت قسمت هايی از اين بنا را به عهده گرفت و آخرين دورهمطالعات باستان شناسی در اين محل در سال ١٣٧٨ انجام شد. آثار بدست آمده در تپه ميل گچبری هايی با نقوش اسليمی و گياهیمربوط به اواخر دوران ساسانی و اوايل دوره اسلامی است که در فهرست آثار ملی ايران نيز ثبت شده است.

آتشکده اودواده هندوستان

روز آذر ايزد از ماه ارديبهشت روز زيارت آتشكده اودواده در هندوستان می باشد . آتشکده ای که ٣٠٠ سال پيش توسط پارسيانايران زمين تخت نشين شد. آتشکده ای که يادگار آتش آذر برزين مهر واقع در ريوند خراسان است. بنابر داستان سنجان،پارسيان هندطبق مراسم مفصلی آتش آتشکده آذر برزين مهر که يکی از 3 آتشکده بزرگ دوران ساسانيان بوده را به سنجان انتقال دادند.پس ازحمله سلطان محمد غزنوی در قرن پنجم هجری و قتل عام کثيری از زرتشتيان اين ديار آتش ايرانشاه به غارهای بهاروت واقع در25 کيلومتری شمال سنجان انتقال تا از نظرها پنهان شود.پس از مدتی اين آتش به نوساری و در نهايت به بلسارمنتقل شد.پس از سالهاتوسط موبدان و هيربدان بزرگ سنجان در روز آذر ايزد از ماه ارديبهشت در ديار اودواده واقع در شمال اين شهر استان گجراتتخت نشين شد.

امروزه اين آتشکده بزرگترين و مقدسترين آتشکده هندوستان است که به ياد دوران ساسانيان ايرانشاه ناميده شده است.در اطرافجايگاه آتش اتاقهای يزشن خوانی و اوستاخوانی تعبيه شده است.همچنين مکانهايی برای فروش صندل ، عود و مواد خوشبوکننده آتشوجود دارد. امروزه بهدينان در اين روز از سراسر هندوستان جمع و به زيارت آتشکده ايرانشاه می روند.

آتشکده آدريان تهران

آتشکده آدريان , تنها آتشکده شهر تهران هست که در سال 1296 خورشيدی بنا شده و جزو يکی از آثار زيبای معماری شهر تهرانبه سبک پهلوی به شمار مياد. آدريان يادگاری از دوران شور مشروطه خواهی در ايران است. اين ساختمان در فهرست سازمانميراث فرهنگی ثبت شده است.

آتشکده کازرون

اگر از شهرستان کازرون به طرف منطق هی تفرجگاهی درياچه ی پريشان حرکت کنيد، حدوداً 2 کيلومتر مانده به دوراهی که يکطرف آن به درياچه ختم شده و طرف ديگر جاد هی جديد کازرون شيراز را پی م یگيرد، در سمت راست شما و تقريباً در فاصل هیيک کيلومتری جاده بنايی چهارطاقی مربوط به دور هی ساسانيان قرار دارد. بنای مذکور در سال 1318 و با شماره 331 در فهرستآثار ملی ايران به ثبت رسيده است. اين آتشکده تالاری مربع که هر وجه آن با طاقی بيضی شکل به بيرون راه داشته و برفراز آنگنبدی نهاده بر گوشه بندی ها و في لگوش ها. دوتا از پاي هها و سه تا از طاق یها ويران شده اند2 متر است. پايه ها از قطعه سنگ هايی که / 5/30 متر، کلفتی ديوارها يک متر و دهانه ی طاق ها 50 ×5/ ابعاد خارجی بنا، 30ناهمواری های آنها را تراشيد هاند، در چينه های منظم به کمک ملاطی ضخيم از گچ ساخته شده اند. ضربی طاقی های بيضی، (ارتفاع2 متر) که يکی از آنها سالم باقی مانده، به کمک قلوه سن گها، که اندازه ی خاصی ندارند، / از زير دهانه طاقی تا کف زمين حدود 40انجام شده. اين ضربی ها را فقط ملاط گچی که در منطق هی کازرون کيفيت فوق العاده ای دارد برپا نگه داشته، ولی بايد بگوييم اين شيوه از ساختمان، استفاده از چو ببست و تخته بندی را ايجاب می کند. گوشه بندی های چهارگانه که بر فراز سطح فوقانی طاقی های بزرگساخته شده، گنبد را نگه داشته اند.

آتشکده خورهه خمين

اين آتشکده از زمان اشکانيان باقی مانده است که امروزه تنها دوستون سنگی فقط از آن سالم رويت می شود و باقی ويران شدهاست.اين دو ستون سنگی که در مجاورت يکديگر واقع شده است دارای دو سر ستون و دو ستون می باشد.بدنه آنها مرکب از ششقطعه سنگ ساده مدور است که به رويهم استوار گرديده است.اين بنا به نام دوره سلوکی هم ناميده ميشود.

آتشکده چهار قاپی:

از جمله آتشکده های دوره ساسانی در شهر مرزی قصر شيرين کرمانشاه است. ، چهار در به معنی چهار قاپی يا چهار قاپو اين آتشکده از نوع آتشکده هايی است که دارای دالان طواف بوده و به مرور زمان رواق آن فرو ريخته است و تنها در برخی از25 متر است و سقفی گنبدی شکل به قطر شانزده × قسمت ها، آثاری از آن ديده می شود. اين آتشکده اتاقی مربع شکل به ابعاد 25متر داشت که متأسفانه اکنون اثری از آن باقی نمانده است و تنها بقايای گوشواره ها در چهار گوشه آن ديده می شود. اين اتاق مربعشکل دارای چهار درگاه ورودی است که به رواق اطراف فضای مرکزی منتهی می شوند. در اطراف اين بنا مجموعه اتاق ها وفضاهايی وجود دارد که بخش هايی از آن در نتيجه کاوش های باستان شناختی سال های اخير شناسايی شده است. اين بنا با استفاده ازمصالح محلی از قبيل لاشه سنگ و ملاط گچ ساخته شده و گنبد آن آجری بوده است.اين بنا از جمله بناهای تقويمی ايران بوده کهجهت تشخيص شروع فصول سال از آن استفاده می شده است.اين اثر تاريخی به جا مانده از دوره ساسانيان در نتيجه جنگ با عراقدچار آسيبهای فراوانی شد و هم اکنون در حال مرمت است.

آتشکده مسجد سليمان

اين بنا متعلق به دوران اشکانيان و ساسانيان می باشد …اين بنا از سنگهای منطقه بصورت خشک چين و بدون ملات ساخته شده وچنان اين سنگه رو به هم گره زدند که بعد از 2200 سال هنوز پابرجاست…حتی پله هاش هم به همين شکل بوده و اگرچه به عظمتپلکان تخت جمشيد نميرسه ولی زيبايی خاص خودش رو داره …اين آتشکده در ارتباط با آتشکده برد نشانده بوده …مردم بومی منطقهمعتقد هستند که کانال آبی اين دو آتشکده رو به هم متصل ميکرده…اين بنا با اينهمه زلزله که در اين منطقه ميآيد باز هم به خاطراستحکام سازه ها هنوز سر پا هستش و با کمی مديريت و دلسوزی و از بين بردن علفها که باعت تخريب بيشتر سنگها ميشوند ميشهاين آثار رو برای آيندگان حفظ کردبرخی از باستان شناسان عقيده دارند آه محل آنونی مسجد سليمان(پارسوماش ) قديم ترين پايتخت پادشاهی هخامنشی بود ه است .کهقبل از پادشاهی کوروش بزرگ اين شهر يکی از پايتختهای حکومت منطقه ای پارس ها بوده…برای از بين نرفتن اين آثار ايرانياناين آثار رو به حضرت سليمان وصل کردند و نام مسجد سليمان از آن دوره مانده

آتشکده ميدان نفت (بدر نشانده)مسجد سليمان

آتشکده ميدان نفت (بدر نشانده) مسجد سليمان آتشکده ای کهن است که از زمان اشکانيان باقی مانده است و در خوزستان نمايان است.

آتشکده خيرآباد پارس و ماش

آتشکده خيرآباد پارس و ماش (مسجدسليمان) از زمان ساسانيان باقی مانده است.آتشکده ی خيرآباد در حدود 30 کيلومتری بهبهان بهسمت دهدشت(شمال شرقی) و مشرف به دره ی منتهی به رودخانه ی خيرآباد بنا شده – در کناره ی جنوبی اين بنا بقايايی از يک پلقوسی متعلق به همان دوره نيز قابل مشاهده است.اين بنا ظاهراً در مسير اصلی شوش-پارسه قرار دارد

آتش دان نقش رستم پارس

آتش دان نقش رستم که برای برپايی آتش مقدس در اطراب آرامگاه پادشاهان بزرگ هخامنشی در استان پارس ساخته شده بود.

آتشکده دره شامی ايذه

در ويرانه های شهر باستانی ايذه در چهارمحال و بختياری آثاری از دوره ايلامی و ادوار بعد يعنی هخامنشی و اشکانی و ساسانیکشف شده است. از جمله حجاری و کتيبه سنگی و نقوش برجسته ای که در کوهستان و غار شگفت سلمان (مناره سلمان – شاه سوارو قلعه کژدم) باقيمانده است. اين ناحيه از مراکز مهم سلطنت ايلاميان بشمار ميرود.اين سرزمين در روزگار باستان يکی از نواحی آباد و از مراکز تمدن قديم به شمار ميرفته است بطوريکه از سنگ نبشته های کولفرح و شگفت سلمان معلوم ميشود در روزگار قدرت ايلام اهميت بسزايی داشته است و شايد مرکز آنزان يا انشان باستانی که ريشهامپراتوری سترگ هخامنشی محسوب ميشود بوده باشد.همچنين در دوره سلوکی و ساسانی شهر ايذه قديم صاحب نام و نشان بودهاست تا اينکه در قرن نهم هجری متروک ميشود.در قلعه تل شش تصوير دوره ايلامی بر روی سنگ حک شده است . در دره شمیعلاوه بر بقايای آتشکده اشياء زيرخاکی فراوانی از دوره اشکانيان و ساسانيان کشف شده است.يک تنديس بزرگ مفرغی دورهاشکانی در شمی بدست آمده است که اکنون در موزه ايران باستان است.

آتشكده آتشكوه نيمور محلات

آتشكده آتشكوه نيمور محلات در 12 آيلومتری غرب دليجان در استان مرآزی قرار دارد و متعلق به دوره ساسانی است .عظمت بنابه حدی است آه جزء برترين آتشكده های زردتشتيان جهان به شمار می رود.اين آتشكده در 5 آيلومتری جاده نيمور و نزديكیروستای آتشكوه نيمور قرار دارد و مورخان بنای اين آتشكده را متعلق به دوره ساسانيان دانسته و معتقدند آه بر اساس شواهد و قرائنتا قرن چهارم هجری سالم بوده است.

آتشکده ميل اژدها ممسنی

آتشکده ميل اژدها در غرب شهر نورآباد ممسنی در استان فارس قرار دارد.آتشكده ميل اژدهای ممسنی به دوره اشكانيان باز ميگرددو در حدود سال 120 پيش از ميلاد مسيح ساخته شده است . اين ميل کنار يکی از راه های مهم باستانی و در دامنه کوهی سنگلاخ ونسبتا سرسبز قرار دارد. ميل اژدها يکی از معدود بناهايی است آه از دوران پيش از اسلام باقی مانده.ميل ها در زمان اشکانيان وساسانيان کاربرد فراوان داشته و بعدها در دوران اسلام اين ميلها رو در مناره ها هم ميشه ديد.

آتشکده باکو

آتشکده باکو آتشکده ای بزرگ است که در شهر باکو از نواحی ايران شمالی (جمهوری آذربايجان ) قرارگرفته است و گفته می شودبه چاه نفت و ميادين گازی نزديک بوده است . محل آن در روستای سوراخانی در 15 کيلومتری باکو می باشد تاريخ ساخت آن بهسال 400 پيش از ميلاد توسط ايرانيان می باشد . بدليل مواد نفتی موجود اين منتطقه اين آتشکده هميشه در نزد ايرانيان روشن وبرافروخته بوده است . باکو از باگوان زبان پهلوی ايران گرفته شده است و شهری ايران است که در دوره قاجار طی يک قردادتحميلی به اشغال روسها در آمد . اين مکان مقدس پس از يورش تازيان ويران شد ولی سالها بعد از آن دوباره مرمت و بازسازی شدولی آتش آن خاموش بود تا سال 1975 که آتش آن دوباره روشن گشت و به مکانی توريستی تبديل شد.

آتشکده چهار طاقی دره شهر ايلام

اين اثر در شهرستان دره شهر بر روی تپه بنای يک آتشکده به صورت چهار طاقی باقی مانده است.اين بنا را در محل طاق میگويند.اين بنا تماماً با قلوه سنگ و گچ ساخته شده است و مربوط به دوران ساسانی است

آتشکده موشکان ايلام

آتشکده موشکان در فاصله 3 کيلومتری شهر سرابله قرا دارد که مربوط به دوران ساسانيان است.اين آتشکده از ملات ساروج وسنگ ساخته شده است که در طول زمان بر اثر حوادث مختلف تخريب گرديده است که در سال 1382 زيرزمين آتشکده مذکورتوسط اداره کل ميراث فرهنگی و گردشگری استان با طاق های قوسی شکل بازسازی گرديده است

آتشکده سياهگل ايوان

بنای آتشکده مربوط به دوره ساسانيان است که در 15 کيلومتری جنوب غربی روستای سرتنگ و در مسير رودخانه خروشان کنگيرايوان قرار دارد.اين بنا يکی از سالم ترين آتشکده های دوران قبل از اسلام در استان می باشد.اين بنا روی چهار پايه ساخته شده ودارای گنبدی يک جداره می باشد.

آتشکده قنات غسان

قنات غسان از دهات زرتشتی نشين اطراف کرمان بوده است.اين روستا که در چندکيلومتری ماهان در جنوب کرمان واقعاست،قدمتی از عهد بنی اميه دارد.غسان حاکم کرمان در زمان عمربن عبدالعزيز آخرين خليفه اموی بوده وقنات هم جايی است که آبخارج شده و کاربری کشاورزی وآبياری دارد.

اصليت اين مردمان آذربايجانی بوده ودر کنار کوه سبلان ساکن بودند. مردمانی که نه حاضر به قبول اسلام می شدند و نه جزيهپرداخت می کردند.بنا بر اظهارات مرزبان اشيدری،اين طايفه به زور غسان به دامنه کوه جوپار درجنوب کرمان کوچيدندو پس از8سال در اين مکان ساکن شدند.اين مردمان سخت کوش به کندن قنات و آبياری زمين های باير پرداختند.کشت گندم و انگور در کويرکرمان از زحمات زرتشتيان قنات غسان است .

بنا بر اظهارات شاهپور اشيدری،زرتشتيان مهاجر آتش کوه سبلان را به قتان غسان منتقل و در آتشکده بزرگی به نام آتش ورجاوندتخت نشين کردند.اين آتشکده محوطه بزرگی بوده که شاه ورهرام ايزد ،يزشن خوانه ، گهنبارخانه ومکتب خانه را شامل می شدهاست.در دوران صفويه بهدينان اين ديار به دليل پرداخت جزيه و ماليت سنگين توان مرمت آتشکده را ازدست دادند.تااينکه مانکجیهاتريا در دوران ناصرالدين شاه قاجار به کمک زرتشتيان ايران می شتابدو جزيه را برمی اندازد.

مانکجی در نوشتارهای خود می نويسدکه آتشکده قنات غسان را تعمير و انجمن زرتشتيان را بنا مبکند.هزينه اين تعمير را گلستانبانو دختر ايزديار کرمانی عروس خانواده “ياند” پارسی بمبئی را پرداختند. ايزديار همان بهدينی بود که بر اثر فشارگنجعلی خانحاکم کرمان به همراه دختر بچه اش به هندوستان کوچيد.

آتشکده قنات غسان تا دوران پهلوی دوم روشن بوده و زرتشتيان در اين ديار ساکن بوده اند. بر اثر مهاجرت تمام بهدينان به شهرکرمان و سپس تهران آتش اين آتشکده قديمی خاموش می شود.هم اکنون اين مکان مقدس تخريب و به يادها و خاطره ها پيوستهاست.ياد موبد رستم،موبد مرزبان و موبد جمشيد دستوران بزرگ قنات غسان به نيکی ياد ياد.

آتشکده آذرجو